Erronkaribarko janzkera

Erronkaribarko janzkera Nafarroa Garaiko Erronkaribarreko janzki tradizionalen barietate desberdinak biltzen ditu. Euskal jantzi tradizionalen errepertorioan aipagarriak dira, koloreengatik eta XX. mende erdira arte aetzak oso ondo kontserbatzea ahalbidetu zuen sustrai handia izateagatik.

Erronkaribarran, aitona-amonengandik jasotako jantzi tipiko horiek eta, batzuetan, zaharberrituak, Hiru Behien Zergan eta Erronkaribarreko Egunan erabiltzen dira.

Arauzko jantziak

Gizon ezkonduak

Gizon ezkonduak jantzi egiten du, liho zurizko alkandora, mahuka ubelduekin, galtzazpi luze urdin edo grisekin; gainean, galtzerdi beltza, belaun erdian lotua, kordoi gorritua eta gerrian lotua, zurezko botoi handi batekin. Alkandoraren gainean, artile zakarrezko txaleko itxia eta eskote borobileko hegal txikiak bular erdiraino, guztia haragi biziz inguratua. Oihal beltzekoa da, halaber, jaka laburra, gurutzatua, leporik gabea baina botoi beltzezko bi ilararekin lotzen den hegal zabalekoa. Ile gorriztako bizidun batek inguratzen du jaka osoa, baita burukoak eta ogitartekoak ere, azken hauek botoi beltz txikien bi ilaraz apainduak. Gerrian, more edo beltz koloreko gerriko estua eta artilezko edo kotoizko galtzerdi beltza, punta karratuko larruzko zapata beltza. Feltro beltzezko kapela bat osatzen du, kopa borobilekoa eta hegal zabalekoa, kokotsari lokarri baten bidez lotua eta adaburuaren inguruan satenezko xingola beltzez apaindua.

Ibaxako erregidoreek, ezkondu-jantziari, oinetakoetan eta jantziaren gainean zilar angeluzuzenezko hebilla eransten diote, oihal beltzezko longaina, ongarina izeneko dalmatika gisa, mahuka askatuekin, kaputxa luze eta estua eta haragi biziz inguratua. Gainean, harizko balona zuria, lepoaren inguruan tolesdurak dituena, aurretik sokatxo zuriz lotuta. Balonarekin, txuzoa boterearen sinboloa zen, eta makilak ordezkatzen zuen.

Gizon ezkongabeak

Gizon ezkongabeak antzera janzten du, baina batez besteko zuria, kolore biziko txalekoa, gerriko gorri edo turkiarra, oihal zuriko jaka bizia eta botoi gorri edo beltzak erabiltzen ditu. Ezkonberriak jaka beltza edo granate kolorekoa eraman dezake, biziekin, eta botoitze beltza. Eta kapelan, liturgia adierazten duen koloreko zinta eramango du: zuria, gorria, berdea edo morea.

Emakume ezkonduak

Emakume ezkonduaren berezko janzkera, orkatilaraino urdin koloreko barne-gona plisatua da; gainean, kolore bereko gona, aurretik jiratua, atzealdera amabitxiarekin (apaingarri motarekin) eusten dion arroka haragiztatu bat janzteko. Justillo beltza trentzatxo gorriz inguratua eta lokarri gorriz lotua dago. Jaiegunetako justillo eta juboiak brokatel peto zabala dute, oro har urdin argia, urre, zilar edo kolore aberatseko zeta brodatuekin. Urre-koloreko kordoiko borlatxoak urrezkoak dira, hari zurizko puntatxo finez inguratutako mahuketako ukabiletako filigranazko botoi txikiak bezalaxe. Emakumezkoen janzkeraren osagarri dira eztarriak, lepokoak eta apaindura edo janzkera, metal berekoak, belarritakoekin jokoan. Bi txirikorda luze, garondoan kordoi batekin eutsiak, erortzen zaizkio azken zatian zeta loredunezko zinta bikoitz beltzez gurutzatutako belazeetara. Mantelina, elizara joateko, liturgia-kolorearekin aldatzen da. Gainera, kopetan zintzilik dagoen muxkoko bat (borala) darama, eta urre koloreko haria edo zetak ditu.

Emakume alarguna lihozko alkandora zuriarekin orkatiletaraino eramaten da, artilezko justiloa edo kolore zuriko mihisea bizidun beltzekin, bularraren aurretik lokarri beltzez lotua, juboia edo oihal beltzezko jaka mahuka hertsiekin, eskote biribil eta zabala, satenezko edo moarezko peto beltza. Jakaren gainetik lotuta, oihal edo estamina beltzezko gona zabala orkatilaraino, eta barrutik oihalezko larrua edo faltrikera. Emakume ezkonduak bezala, larru beltzezko zapata itxia jantziko du, kolore bereko artilezko edo kotoizko batez bestekoarekin. Ilea ere emakume ezkondua bezalakoa izango da, baina mantelina zapi beltzezkoa da.

Emakume ezkongabeak

Emakume ezkongabeek alkandoraren mahukak erakusten dituzte, jipoirik ez daramatelako, eta justua, brokatel-petoarekin, urrezko borlatxo batean errematatutako kordoiarekin lotzen da, eskuineko edo ezkerreko aldean zintzilik, konprometituta edo libre dauden arabera. Eguneko liturgiaren koloreko zinta txirikordetan eta batez besteko zuria izango dira alderik nabarmenenak.

Erreferentziak

Nafarroako Entziklopedia Handia | JAINTZ TRADIZIONALA. (Noiz kontsultatua: 2021-11-27).
«Janzkera tradizionala – erronkaribar» vallederoncal.es (Noiz kontsultatua: 2022-02-24).