Alexandre de Rhodes
![]() | |||
Kraj działania | Państwo Kościelne | ||
---|---|---|---|
Data i miejsce urodzenia | 15 marca 1593 | ||
Data i miejsce śmierci | 5 listopada 1660 | ||
Wyznanie | katolicyzm | ||
Kościół | |||
Inkardynacja | Jezuici | ||
|
Alexandre de Rhodes (ur. 15 marca 1591 w Awinionie, zm. w Isfahanie, 5 listopada 1660) – misjonarz katolicki z Francji, jezuita, bardzo zasłużony dla wietnamskiej kultury i języka wietnamskiego.
Rhodes jest autorem pierwszego wielojęzycznego słownika języka wietnamskiego (wietnamsko-portugalsko-łacińskiego), opracował także alfabet wietnamski, który, z pewnymi modyfikacjami, pozostaje w praktycznym użyciu do dziś i który wyparł używane w Wietnamie przez wieki pismo Chữ nôm oparte na chińskich ideogramach.
Życiorys
Alexandre de Rhodes urodził się w papieskim ongiś Awinionie w roku 1591. Od dziecka wykazywał wiele zdolności, a nauczyciele zgodnie prorokowali mu wielką karierę, lecz ten kierował się powołaniem.
Do Faifo (dziś Hội An w środkowym Wietnamie) przybył jako misjonarz w 1627. Pierwsze wrażenia nie były najlepsze. Mowa tubylców, brzmiąca niczym „szczebiot ptasząt”, zdawała się odstręczać Rhodesa, ale nie minęło sześć miesięcy, a władał nią na tyle biegle, iż mógł wygłaszać kazania. Równie łatwo nauczył się japońskiego, chińskiego, perskiego i hindi. Szybko też zrewolucjonizował język wietnamski swym ogólnie przyswajalnym alfabetem Quốc ngữ, który zastąpił znane tylko nielicznym ideogramy chińskie. Tym alfabetem (w nieco zmodernizowanej formie) Wietnamczycy posługują się do dziś.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Old_map_of_Vietnam.jpg/350px-Old_map_of_Vietnam.jpg)
Zachwycony pracą i osiągnięciami Rhodesa generał zakonu jezuitów skierował go do Hanoi, na dwór cesarza Trịnh Tránga, któremu zawiózł w darze zegarek i podręczniki do matematyki. Monarcha – głównie z powodu zegarka – pozwolił mu zostać i nauczać, co wkrótce zaowocowało (zgodnie z własnymi zapiskami jezuity) sześcioma mszami dziennie i ochrzczeniem 6700 Wietnamczyków, w tym osiemnastu dostojników dworu. Cesarz dopatrzył się jednak niebawem, że nowa religia – przeciwna wielożeństwu – godzi w jego własny harem, zmienił więc gruntownie zapatrywania. W 1630 rozpoczęły się prześladowania. Rhodes zbiegł na południe, po to tylko, by stwierdzić, że dynasta z rodu Nguyễn stał się równie nieprzyjazny misjom katolickim. Wyjechał więc do Makau, ale w ciągu następnego dziesięciolecia kilkakrotnie powracał potajemnie do Wietnamu. W 1645 został schwytany, skazany na śmierć, ale po trzech tygodniach ułaskawiony i deportowany. Towarzyszącym mu dziewięciu księżom nie poszło tak łatwo: dwóch ścięto, pozostali stracili po jednym palcu u prawej ręki.
Rhodes nie miał wątpliwości, że winę za rosnącą niechęć Azjatów do Europejczyków ponoszą Portugalczycy i ich fatalna polityka kolonizacyjna. Każdy urzędnik przybyły z Lizbony dbał tylko o własną kiesę, a więc łupił niemiłosiernie bez zawracania sobie głowy pełnieniem obowiązków. Po powrocie do Europy Rhodes bezskutecznie próbował przekonać Stolicę Apostolską o konieczności uchylenia bulli Mikołaja V z 1454, która gwarantowała Portugalii wyłączność na kolonizację Azji poprzez „wzięcie w poddaństwo tamtejszych pogan, których nie dotknęła jeszcze zaraza Islamu i nauczanie prawdy w imię Chrystusa”. Nie zwojowawszy nic w Rzymie, pojechał do Paryża. I tu żądnym podbojów Francuzom jął opowiadać, że wietnamscy rybacy tkają swe sieci z jedwabiu, że kraj jest bogaty niczym mityczne El Dorado, a naród ciąży ku katolicyzmowi.
Tym razem powiodło się, choć dla Rhodesa pośmiertnie. Już po jego zgonie (zmarł w roku 1660) Watykan wyraził zgodę na utworzenie w Paryżu Towarzystwa Misji Zagranicznych, co legło u podstawy powołania do życia prywatnej spółki pod nazwą Francuska Kompania Wschodnioindyjska. Role zostały podzielone w ten sposób, że Kompania z siedzibą w Rouen zapewniała zakonnikom transport, utrzymanie oraz ochronę, w zamian za co mieli oni pełnić obowiązki przedstawicieli handlowych i prowadzić rachunkowość.
U schyłku życia został wyznaczony do podjęcia misji na terenie Persji, gdzie też zmarł.
Wśród licznych zajęć Aleksander de Rhodes znajdował czas na pisanie. Poza słownikiem wietnamsko-portugalsko-łacińskim napisał m.in. dzieła „Tunchinensis historiæ libri duo” (Lyon, 1652); „La glorieuse mort d'André, Catéchiste...” (Paryż, 1653) oraz Katechizmu, opublikowanego w Rzymie w 1658 r. po łacinie i w dialekcie tonkińskim.
Bibliografia
- John Cady, The Roots of French Imperialism in Asia, Ithaca, Cornell University Press, 1954
- ISNI: 0000000107974391
- VIAF: 17353013
- LCCN: n85049058
- GND: 100322719
- BnF: 12937993m
- SUDOC: 050638823
- SBN: BVEV062762
- NLA: 56964090
- NKC: ola2010616912
- BNE: XX1743945
- NTA: 071085718
- BIBSYS: 1007632
- CiNii: DA07210420
- Open Library: OL825085A
- PLWABN: 9810545235305606
- NUKAT: n2013007846
- J9U: 987007283645405171
- PTBNP: 235886
- Britannica: biography/Alexandre-de-Rhodes