Constitutio Criminalis Carolina

 Ten artykuł wymaga uzupełnienia informacji.
Artykuł należy uzupełnić o istotne informacje: opisać stosowanie Caroliny w sądownictwie I Rzeczypospolitej.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Constitutio Criminalis Carolina (nazwa potoczna: Carolina; znana również pod skrótem CCC) – szesnastowieczny niemiecki kodeks karny, uznawany za pierwszą wielką kodyfikację prawa czasów nowożytnych.

Carolina wprowadziła do prawa karnego materialnego i procesowego szereg przełomowych unowocześnień (m.in. przyjęcie zasady publicznoprawnej w ściganiu przestępstw, określenie winy jako podstawy odpowiedzialności karnej, zniesienie systemu kar kompozycyjnych, przyjęcie zasady prawdy materialnej i zasady racjonalnych środków dowodowych w procesie karnym) przy jednoczesnym radykalnym zwiększeniu surowości kar w porównaniu z czasami średniowiecza.

Czas powstania tej konstytucji datuje się pod koniec lipca 1532 w Ratyzbonie. Uchwalona przez Sejm Rzeszy, ogłoszona przez Karola V w 1532.

Wywarła wpływ na większość kodyfikacji prawa karnego w Europie od XVI do XVIII wieku.

Historia powstania

Karol V Habsburg

Carolina była próbą przełamania partykularyzmu prawa niemieckiego i ujednolicenia systemu prawa karnego. Składała się z 219 artykułów. Dotyczyła przede wszystkim prawa proceduralnego i organizacyjnego, w mniejszym stopniu materialnego. Art. 104 wprowadzał znaną włoskiemu prawu statutowemu zasadę analogii, według której jeśli jakaś sprawa nie była uregulowana prawnie, sędzia mógł wydać wyrok skazujący na karę przewidzianą w sytuacji podobnej[1]. Była ona krokiem milowym w rozwoju prawa karnego.

Carolina wzorowana była na ordynacji karnej biskupstwa Bambergu (Constitutio Criminalis Bambergensis, CCB), która została wprowadzona w 1507 r. przez biskupa Georga III, usilnie zabiegającego o zreformowanie prawa. Jej autorem prawdopodobnie był ochmistrz i sędzia sądu nadwornego biskupa, Johann von Schwarzenberg (1463/65-1528). Kodyfikacja z Bambergu bardzo często określana jest przez prawników jako mater Carolinae (matka Caroliny). Możliwe, iż Johann von Schwarzenberg był przez pewien czas przewodniczącym komisji do spraw reformy i brał udział w początkowych pracach nad Caroliną. Istniało kilka wstępnych redakcji aktu, lecz były one kolejno odrzucane przez Sejm Rzeszy uznającym obawy władców terytorialnych o możliwość ograniczenia samodzielności prawnej ich terenów. Dlatego zawarto w niej "klauzulę salwatoryjną" (łac. clausula salvatoria) oznaczającą subsydiarność (posiłkowość) stosowania Caroliny. Miała być używana tylko w wypadkach kwestii nieuregulowanych w prawie miejscowym. Mimo tego osiągnęła znaczny sukces - pośrednio lub bezpośrednio wywarła olbrzymi wpływ na prawo karne wielu państw, w tym Polski (gdzie w swobodnym przekładzie Bartłomieja Groickiego, odbiegającym od surowości oryginału złagodzeniem rozwiązań, weszła do praktyki sądów miast na prawie magdeburskim)[1].

Rozwiązania szczegółowe

Illustration
  • Obrona konieczna jest dopuszczalna, gdy zagrożone były tylko życie i zdrowie.
  • Znała stan wyższej konieczności (np. kradzież z nędzy).
  • Nakazywała uzależniać odpowiedzialność chorego od opinii biegłych.
  • Jeżeli nastąpił błąd (niezgodność między rzeczywistością a jej odbiciem) co do faktu, wyłączał winę sprawcy i powodował bezkarność czynu.
  • Pojawia się pierwsze ogólne określenie usiłowania.
  • Opierała się zasadzie prewencji generalnej.
  • Częściowo stosowała racjonalizację sprawiedliwościową.
  • Często podwyższała karę przy drugiej recydywie.
  • Opierała się na zasadzie publicznoprawnej.[styl do poprawy]
  • Istniała nadal instytucja skargi, lecz osobę składającą skargę zamykano w areszcie wraz z oskarżonym aby w przypadku pomówienia pociągnąć do odpowiedzialności osobę skarżącą (dlatego łatwiej było złożyć doniesienie o przestępstwie, a postępowanie było wszczynane z urzędu).
  • Stare rozróżnienie na morderstwo jako skryte i zabójstwo jako jawne uśmiercenie, zastąpiono przyjętym w doktrynie włoskiej podziałem na uśmiercenie rozmyślne i nierozmyślne.
  • Przewidywała w wielu przypadkach możliwość zasięgania przez sędziów opinii fakultetów prawa w razie pojawienia się wątpliwości.
  • Szerokie stosowanie kary śmierci i kar mutylacyjnych (okaleczających).
  • Wzmianka o więzieniu - lecz nie jako zakład odbywania kary, lecz miejsce przetrzymywania sprawcy przed wykonaniem wyroku [osadzenie w wieży].
  • Znała kwalifikowane kary śmierci.
  • Arbitralność sędziego polegająca na przyznaniu szerokiej swobody w wymierzaniu kary.
  • Możliwość stosowania kar niewymienionych w kodeksie (poenae extraordinariae) - z reguły łagodniejsze.
  • Możliwość stosowania analogii co do spraw nie skodyfikowanych w Carolinie.
  • Branie pod uwagę pozycji społecznej sprawcy czynu sankcjonowanego przez kodeks.
  • Możliwość zaostrzenia kary jeśli dany czyn przestępczy zdarzał się nagminnie.

Kary śmierci w Carolinie

Carolina znała aż 7 rodzajów kary śmierci (była to kara stopniowalna):

  • zwykłe:
  1. ścięcie (kara szlachecka)
  2. powieszenie (kara chłopska)
  • kwalifikowane:
  1. ćwiartowanie (tylko za zdradę kraju)
  2. utopienie (dla kobiet)
  3. spalenie
  4. pogrzebanie żywcem
  5. łamanie kołem (za morderstwo, które Carolina odróżniała od zabójstwa umyślnego i nieumyślnego na podstawie kryterium woli np. trucicielstwo, zabójstwo z odległości).
  • Przy przestępstwach zagrożonych kwalifikowaną karą śmierci możliwe zaostrzenie jej wykonania poprzez rozszarpywanie ciała rozpalonymi kleszczami i wleczenie końmi na miejsce stracenia (np. za mord szlachcica lub bliskiego przyjaciela).

Znaczenie

Stała się podstawowym źródłem prawa karnego Rzeszy. Studia nad nią prowadzili m.in. Benedykt Carpzov i Christian Thomasius. Zawierała również małą ilość norm dotyczących procesu obchodzenia się z czarownicami w czasach inkwizycji.[styl do poprawy] Rozwiązania w niej zawarte były przedmiotem recepcji do systemów prawa karnego również poza granicami Rzeszy. Recepcja pełna była rzadkością, i przeprowadzono ją poprzez uznanie jej mocy obowiązującej na terenie Księstwa Mediolanu oraz w niektórych kantonach Szwajcarii, natomiast recepcja niepełna została przeprowadzona w wielu europejskich państwach, uznając Carolinę za prawo posiłkowe, lub przenosząc jej zasady na grunt prawa rodzimego. Była inspiracją dla powstania wielu ustaw terytorialnych, jak np. ordynacji karnej Styrii z 1574 r., czy ordynacji sądowej Ferdynanda III z 1656 r. dla Austrii Dolnej.

Przypisy

  1. ↑ a b Stanisław Salmonowicz. Wizerunek kodeksu: Constitutio Criminalis Carolina. „Roczniki Nauk Prawnych”. 13 (1). 

Bibliografia

Ta sekcja od 2021-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
  • Emil Brunnenmeister: Die Quellen der Bambergensis. Ein Beitrag zur Geschichte des deutschen Strafrechts, Leipzig 1879.
  • Josef Kohler / Willy Scheel (red.): Die Carolina und ihre Vorgängerinnen. Text, Erläuterungen, Geschichte, 4 tomy., Halle a. d. Saale 1902 (ND Aalen 1968).
  • Gustav Radbruch / Arthur Kaufmann: Die Peinliche Gerichtsordnung Kaiser Karls V. von 1532 (Carolina), Stuttgart 1991.
  • Sönke Lorenz: Aktenversendung und Hexenprozeß. Dargestellt am Beispiel der Juristenfakultät Rostock und Greifswald (1570/82-1630), 3 tomy., Frankfurt a. M. / Bern / New York 1983.
  • Peter Oestmann: Hexenprozesse am Reichskammergericht (za: Quellen und Forschungen zur höchsten Gerichtsbarkeit im Alten Reich; Bd. 31), Köln 1997.
  • Winfried Trusen: "Rechtliche Grundlagen der Hexenprozesse und ihre Beendigung", in: S. Lorenz / D. Bauer (red.), Das Ende der Hexenverfolgung (w: Hexenforschung, t. 1), Stuttgart 1995.
  • Claudia Kauertz: Wissenschaft und Hexenglaube. Die Diskussion des Zauber- und Hexenwesens an der Universität Helmstedt 1576-1626 (w: Hexenforschung, t. 6), Bielefeld 2001.
  • Michael Ströhmer: "Von Hexen, Ratsherren und Juristen. Die Rezeption der Peinlichen Halsgerichtsordnung Kaiser Karls V. in den frühen Hexenprozessen der Hansestadt Lemgo 1583-1621" (w: Studien und Quellen zur westfälischen Geschichte, t. 43), Paderborn 2002.
  • Artur Wójtowicz, Kryminalna Karolina, http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2844
  • Czepelak M., Halberda J., Michalak A., Śmiałek K., Węglarz M., Historia prawa sądowego, Kraków 2000;
  • Sójka-Zielińska K., Historia prawa, Warszawa 1997.
Kontrola autorytatywna (Kodeks karny):
Encyklopedia internetowa:
  • DSDE: Constitutio_Criminalis_Carolina