Księstwo Aten

Δουκάτον Αθηνών

1205-1458

Herb

Język urzędowy

francuski

Stolica

Ateny

Typ państwa

monarchia

Data powstania

1205

Data likwidacji

1458

Księstwo Aten – księstwo feudalne istniejące w latach 1205–1460. Powstało po zdobyciu Bizancjum przez krzyżowców. Było lennem Królestwa Tesaloniki, obejmowało Attykę i Beocję w środkowej Grecji i północno-wschodnią część półwyspu peloponeskiego.

Dzieje Księstwa

Okres frankoński

Księstwo powstało w wyniku podboju państwa utworzonego w latach 1200 – 1204 w Attyce, Beocji i północno-wschodnim Peloponezie przez urzędnika cesarskiego Leona Sgurosa. Jesienią 1204 roku dowodzeni przez Bonifacego z Montferratu krzyżowcy zajęli Beocję z Tebami oraz Attykę, zdobyli też niezależne od Sgurosa Ateny. W 1205 roku wkroczyli na Peloponez i oblegli siły Sgurosa w Koryncie i Nauplii. Bonifacy, który z terenów po Cesarstwie Bizantyńskim wykroił sobie w północnej Grecji Królestwo Tesaloniki oddał zdobyte ziemie jako lenno Ottonowi de la Roche. W 1210 roku został ostatecznie zdobyty Korynt. W 1212 roku władca sąsiedniej Achai zdobył Argos i Nauplię i przekazał je jako lenno Ottonowi de la Roche. Władcy Księstwa Aten pozostawali w zależności lennej od Królestwa Tesaloniki do czasu jego likwidacji w 1224 roku przez Teodora Angeloas Dukasa Komnena, władcę Epiru.

Księstwo zażywało w XIII stuleciu długiego okresu pokoju, z rzadka tylko władcy Aten angażowali się poza granicami państwa po stronie swoich sojuszników: w 1236 i 1238 roku udzielili pomocy zagrożonemu przez Cesarstwo Nicejskie cesarzowi łacińskiemu; w 1256 roku wsparli Eubeę przeciw Achai, co sprowadziło w 1258 roku najazd księcia Achai Wilhelma II Villehardouin na Beocję; w 1275 roku udzieli pomocy władcy Tesalii przeciw Bizancjum. Produkcja jedwabiu w rejonie Teb i handel nim z Wenecją i Genuą zapewniały stabilną sytuację ekonomiczną.

W 1308 roku po śmierci ostatniego władcy z rodu de la Roche, księciem Aten został wybrany Walter z Brienny. Snując plany podboju sąsiedniej Tesalii Walter zaprosił w 1310 roku do Aten żołnierzy Kompanii Katalońskiej. Nieporozumienia pomiędzy Katalończykami a księciem Aten doprowadziły do bitwy nad rzeką Kefisos w 1311 roku. Książę Aten poniósł śmierć, a wraz z nim większa część jego wojska. Księżna Aten, wdowa po Walterze, Joanna została wyparta z Aten. Zdołała jednak utrzymać w swoim ręku Argos i Nauplię. Miasta te pozostały we władaniu rodu z Brienne do 1381 roku.

Ateny pod rządami Kompanii Katalońskiej

W 1311 roku władzę w Atenach objęła Kompania Katalońska. Zagrożeni przez sąsiadów w 1312 roku poddali się pod zwierzchnictwo Aragońskiego Królestwa Sycylii w osobach wyznaczanych im książąt aragońskich. Faktyczną władzę w Atenach sprawowali wyznaczani przez księcia namiestnicy. W pierwszych latach istnienia katalońskiego księstwa Aten Katalończycy odparli najazdy władców Tesalii, Epiru, Wenecjan z Eubei oraz młodego księcia Waltera z Brienne. W następnych latach: zajęli południową część Tesalii ze stolicą Neopatras po upadku państwa Angelosów w 1318 roku; prowadzili wojnę z Wenecjanami o posiadłości w Eubei; stopniowo jednak łupieżczy charakter Kompanii zaczął się zmieniać. W 1332 roku odparli chroniąc się za murami swoich twierdz kolejny najazd księcia Waltera z Brienne. Jednocześnie w państwie zaczęły narastać konflikty wewnętrzne. Odwołanie w 1359 roku cieszącego się dużym zaufaniem namiestnika Jakuba Fadrique i przysłanie w jego miejsce Piotra z Pou narzucającego w sposób apodyktyczny swe decyzje doprowadziło do wybuchu buntu. W 1362 roku Piotr z Pou i jego stronnicy zostali zamordowani w Tebach. Katalończycy wypowiedzieli posłuszeństwo księciu aragońskiemu. Władzę przejął Jakub Fadrique. Ostatecznie w 1367 roku książę aragoński Fryderyk III sycylijski odzyskał wpływy w państwie, ale wewnętrzne tarcia i konflikty już nie ustąpiły. W 1379 najemnicy z Nawarry odebrali Katalończykom Teby, gdzie do 1388 roku sprawowali władzę pod wodzą Jana z Uturbia.

Rządy Acciaiuolich

W 1371 roku zarządzający baroniami na Peloponezie Nerio I Acciaiuoli zajął Korynt. W ciągu następnych 17 lat odebrał Katalończykom Attykę, a Nawaryjczykom Beocję z Tebami. W ten sposób Księstwo na ponad 80 lat przeszło pod władze florenckiego rodu Acciaiuoli. W 1394 roku na mocy testamentu Neria I Beocję i Teby objął jego syn Antoni, a resztę Księstwa córka Franciszka z mężem Karolem I Tocco. W rezultacie walk sukcesyjnych pomiędzy Karolem Tocco a Teodorem I Paleologiem, despotesem Morei, Ateny opanowali wówczas Wenecjanie i utrzymali się w nich do 1403 roku. Ostatecznie ziemie Księstwa zjednoczył po swoim panowaniem syn Neria, Antoni I Acciaiuoli.

Schyłek i upadek

Po jego śmierci w 1435 roku Księstwo weszło w okres schyłkowy. O władzę w państwie walkę toczyli synowie zmarłego Nerio II i Antoni II, wypierając się kolejno z Aten. W 1451 roku, po śmierci Neria II władzę objął małoletni Franciszek I Acciaiuoli, a faktycznie jego matka Klara Zorzi i jej kochanek. W 1455 ich rządy zostały obalone przez Turków, którzy osadzili na tronie Franciszka II Acciaiuoli. W 1456 Turcy zajęli Attykę i Ateny zostawiając Franciszkowi II niepewne rządy nad Beocją i Tebami. W 1460 roku z rozkazu sułtana Mehmeda II Franciszek został zgładzony. Wraz z jego śmiercią przestało istnieć Księstwo Aten.

Władcy Księstwa Aten

Ród z la Roche

Ród z Brienny

Walter V z Brienny (1308-1311)
Joanna z Châtillon (1311)

Księstwo we władaniu Kompanii Katalońskiej

Roger Deslaur (1311-1312)
od 1312 roku pod zwierzchnictwem książąt aragońskich z Sycylii
- Manfred Aragoński (1312-1317)
  - Berenguer Estanyol (1312-1316) – namiestnik
- Wilhelm II Aragoński (1317-1338)
  - Alfonso Fadrique (1316-1330) – namiestnik
  - Odo de Novelles (1330-1332) – namiestnik
  - Mikołaj Lancia (1332-) – namiestnik
- Jan II (1338-1348)
- Fryderyk I (1348-1355)
- Fryderyk III Sycylijski (1355-1377)
  - Jakub Fadrique (1356-1359) – namiestnik
  - Piotr z Pou (1359-1362) – namiestnik
  - Jakub Fadrique (1362-1367) – faktyczny władca
- Maria Sycylijska (1377-1388)
- Piotr IV Aragoński (1381-1387) – razem z Marią, faktyczny władca
Jan z Uturbia (1380-1388) – w Tebach

Ród Acciaiuoli

Nerio I Acciaiuoli (1388-1394)
Franciszka Acciaiuoli (1394-1395) – w Atenach
- wraz z mężem Karolem I Tocco
okupacja wenecka Aten (1395-1403)
Antoni I Acciaiuoli (1394-1403) – w Tebach
Antoni I Acciaiuoli (1403-1435) – w całym państwie
Nerio II Acciaiuoli (1435-1439)
Antoni II Acciaiuoli (1439-1441)
Nerio II Acciaiuoli (1441-1451)
Franciszek I Acciaiuoli (1451-1455)
- Klara Zorzi (1451-1455) – regentka
  - wraz ze swym kochankiem Bartłomiejem Contarinim
Franciszek II Acciaiuoli (1455-1456)
Franciszek II Acciaiuoli (1456-1460) – w Tebach

Bibliografia

J. Bonarek, Grecja po IV krucjacie..., w: J. Bonarek (red.) Historia Grecji, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, ss. 372 – 377, 657. ISBN 83-08-03819-0.
Małgorzata Dąbrowska, Ateńskie Księstwo [w:] Encyklopedia kultury bizantyńskiej, red. Oktawiusz Jurewicz, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2002, s. 57-58

Władcy państw greckich w latach 1204–1479

Cesarstwo Łacińskie 1204–1261	Baldwin I Flandryjski (1204–1205) Henryk Flandryjski (1205–1216) Piotr de Courtenay (1217) Robert de Courtenay (1217–1228) Jolanta (1217–1219) Baldwin II (1228–1261) Jan z Brienne (1231–1237)
Cesarstwo Nicejskie 1204–1261	Teodor I Laskarys (1204–1221) Jan III Dukas Watatzes (1221–1254) Teodor II Laskarys (1254–1258) Jan IV Laskarys (1258–1261) Michał VIII Paleolog (1259–1282)
Cesarstwo Bizantyńskie 1261–1453	Michał VIII Paleolog (1259–1282) Andronik II Paleolog (1282–1328) Andronik III Paleolog (1328–1341) Jan V Paleolog (1341–1391) Jan VI Kantakuzen (1347–1354) Mateusz Kantakuzen (1353–1357) Andronik IV Paleolog (1376–1379) Jan VII Paleolog (1390) Manuel II Paleolog (1391–1425) Jan VIII Paleolog (1425–1448) Konstantyn XI Paleolog (1448–1453)
Cesarstwo Trapezuntu 1204–1461	Aleksy I Dawid I Andronik I Gidos Jan I Manuel I Andronik II Jerzy Jan II Teodora Jan II Aleksy II Andronik III Manuel I Bazyli Irena Paleolog Anna Anachutlu Michał Anna Anachutlu Jan III Michał Aleksy III Manuel III Aleksy IV Jan IV Dawid II
Królestwo Tesaloniki 1204–1224	Bonifacy z Montferratu (1204–1207) Demetriusz (1204–1224)
Cesarstwo Tesaloniki 1227–1246	Teodor Angelos Dukas Komnen (1227–1230) Manuel Angelos Dukas Komnen (1230–1237) Jan Angelos Dukas Komnen (1237–1244) Demetriusz Angelos (1244–1246)
Despotat Epiru 1205–1449	Michał I Angelos (1205–1215) Teodor Angelos (1215–1230) Michał II Angelos (1230–1271) Nicefor I Angelos (1271–1296) Tomasz I Angelos (1296–1318) Mikołaj Orsini (1318–1323) Jan II Orsini (1223–1335) Nicefor II Orsini (1335–1337, 1339–1340, 1356–1359) Symeon Sinisza (1359–1366) Gjin Bua Spata (1359–1399, w południowym Epirze) Tomasz II Preljubowicz (1366–1384) Maria Angelina (1384–1385) Esau Buondelmonti (1384–1408) Karol I Tocco (1399–1429) Karol II Tocco (1429–1449)
Tesalia 1271–1318	Jan I Angelos (1271–1289) Konstantyn Angelos (1289–1303) Jan II Angelos (1303–1318) Jan II Orsini (1332–1335) Nicefor II Orsini (1356–1359) Symeon Sinisza (1359–ok.1370) Jan Urosz (ok.1370–ok.1373)
Hrabstwo Kefalenii 1194–1479	Maio I Orsini (1194–1238) Maio II Orsini (1238–1264) Ryszard Orsini (1264–1304) Jan I Orsini (1304–1318) Mikołaj Orsini (1318–1323) Jan II Orsini (1323–1324) Leonardo I Tocco (1357–1376) Carlo I Tocco (1376–1429) Carlo II Tocco (1429–1448) Leonardo III Tocco (1448–1479)
Księstwo Aten 1204–1460	Otto de la Roche (1205–1225) Gwido I de la Roche (1225–1263) Jan I de la Roche (1263–1280) Wilhelm I de la Roche (1280–1287) Gwido II de la Roche (1287–1308) Walter V z Brienny (1308–1311) Joanna z Châtillon (1311) Roger Deslaur (1311–1312) Manfred Aragoński (1312–1317) Wilhelm II Aragoński (1317–1338) Jan II Aragoński (1338–1348) Fryderyk I (książę Aten) (1348–1355) Fryderyk III Sycylijski (1355–1377) Maria Sycylijska (1377–1388) Piotr IV Aragoński (1381–1387) Jan z Uturbia (1380–1388) Nerio I Acciaiuoli (1388–1394) Franciszka Acciaiuoli (1394–1395) Antoni I Acciaiuoli (1394–1435) Nerio II Acciaiuoli (1435–1439 i 1441–1451) Antoni II Acciaiuoli (1439–1441) Franciszek I Acciaiuoli (1451–1455) Klara Zorzi (1451–1455) Franciszek II Acciaiuoli (1455–1460)
Księstwo Achai 1205–1432	Wilhelm I z Champlitte (1205–1209) Gotfryd I Villehardouin (1209–1228) Gotfryd II Villehardouin (1228–1246) Wilhelm II Villehardouin (1246–1278) Karol I Andegaweński (1278–1285) Karol II Andegaweński (1285–1289) Izabela z Villehardouin (1289–1297 i 1301–1307) Florens z Hainaut (1289–1297) Filip Sabaudzki (1301–1307) Filip I z Tarentu (1307–1313) Matylda z Hainaut (1313–1318) Ludwik Burgundzki (1313–1316) Robert z Tarentu (1318–1322) Jan de Gravina (1322–1333) Robert z Tarentu (1333–1364) Filip II z Tarentu (1364–1373) Joanna (1373–1381) Jakub de Baux (1381–1383) Karol III (1383–1386) Piotr z St. Superan (1396–1402) Maria Zaccaria (1402–1404) Centurion II Zaccaria (1404–1432)
Despotat Morei 1308–1460	Michał Kantakuzen (1308–1316) Andronik Asen (1316–1322) Manuel Kantakuzen (1348–1380) Mateusz Kantakuzen (1380–1383) Demetriusz I Kantakuzen (1383) Teodor I Paleolog (1383–1407) Teodor II Paleolog (1407–1443) Konstantyn Paleolog (1428–1449) Demetriusz II Paleolog (1428–1460) Tomasz Paleolog (1449–1460)

Władcy Księstwa Aten

Ród z la Roche	Otto de la Roche (1205-1225) Guy I de la Roche (1225-1263) Jan I de la Roche (1263-1280) Wilhelm I de la Roche (1280-1287) Guy II de la Roche (1287-1308)
Ród z Brienny	Walter V z Brienny (1308-1311) Joanna z Châtillon (1311)
Księstwo we władaniu Kompanii Katalońskiej	Roger Deslaur (1311-1312) Manfred Aragoński (1312-1317) Wilhelm II Aragoński (1317-1338) Jan II (1338-1348) Fryderyk I (1348-1355) Fryderyk III Sycylijski (1355-1377) Maria Sycylijska (1377-1388) i Piotr IV Aragoński (1381-1387) Jan z Uturbia (1380-1388)
Ród Acciaiuoli	Nerio I Acciaiuoli (1388-1394) Franciszka Acciaiuoli (1394-1395) i Karol I Tocco Antoni I Acciaiuoli (1394-1403) Antoni I Acciaiuoli (1403-1435) Nerio II Acciaiuoli (1435-1439) Antoni II Acciaiuoli (1439-1441) Nerio II Acciaiuoli (1441-1451) Franciszek I Acciaiuoli (1451-1455) Franciszek II Acciaiuoli (1455-1456) Franciszek II Acciaiuoli (1456-1460)