Orlik (roślina)

Orlik
Ilustracja
Morfologia (orlik alpejski)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

jaskropodobne

Rząd

jaskrowce

Rodzina

jaskrowate

Rodzaj

orlik

Nazwa systematyczna
Aquilegia L.
Sp. Pl. 533. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Aquilegia vulgaris L.)[3]

Synonimy
  • Aquilina Bubani[4]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Kwiat orlika mieszańcowego
Aquilegia chrysantha

Orlik (Aquilegia L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny jaskrowatych. Obejmuje ok. 130 gatunków[4]. Występują one w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej, przeważnie na obszarach górskich[5]. Sześć z nich występuje w Alpach[6]. Gatunkiem typowym jest orlik pospolity (Aquilegia vulgaris L.)[3] – zarazem jedyny rodzimy przedstawiciel tego rodzaju we florze polskiej[7].

Wiele gatunków oraz ich mieszańców i odmian uprawnych jest uprawianych jako ogrodowe rośliny ozdobne[5].

Morfologia

Pokrój
Byliny o licznych, wzniesionych łodygach wyrastających z cienkiego, ale drewniejącego kłącza. W górze owłosiona gruczołowatymi włoskami.
Liście
Odziomkowe na długich ogonkach, pojedynczo lub potrójnie trójlistkowe, poszczególne listki wcinane, zwykle głęboko. Liście łodygowe podobne, zwykle mniejsze.
Kwiaty
Rzadko pojedyncze, zwykle skupione po kilka w baldachokształtny, szczytowy kwiatostan. Przysadka liściokształtna. Kwiaty grzbieciste, obupłciowe, duże i zwisające. Działki kielicha w liczbie 5, płasko rozpostarte, białe do niebieskich, czasem żółte lub czerwone o długości od 7 do 51 mm. Szybko odpadają. Płatki korony, także w liczbie 5 i barwne, wzniesione lub wznoszące się, zwykle mniejsze od działek okółka zewnętrznego, posiadają rurkowatą ostrogę skierowaną do tyłu i wystającą spomiędzy działek. Pręciki liczne z cienkimi, jednożyłkowymi nitkami. Między pręcikami i słupkowiem znajduje się około 7 błoniastych, łuskowatych prątniczków. Słupek zwykle pięciokrotny, słabo owłosiony, w połowie tak długi jak zalążnia z licznymi komorami.
Owoce
Mieszki wąskocylindryczne, wyraźnie żyłkowane i zakończone trwałym słupkiem (długimi dzióbkami). Nasiona liczne, czarne, wąsko owalne, gładkie[8][9][10].

Systematyka

Pozycja według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z podrodziny Thalictroideae Raf., rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae) z rzędu jaskrowców (Ranunculales), należących do kladu dwuliściennych właściwych (eudicots)[2]. W obrębie podrodziny tworzy klad wspólnie z rodzajami Semiaquilegia i Urophysa[11].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada: okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Ranunculopsida Brongn., podklasa jaskrowe (Ranunculidae Takht. ex Reveal), nadrząd Ranunculanae Takht. ex Reveal), rząd jaskrowce (Ranunculales Dumort.), podrząd Ranunculineae Bessey in C.K. Adams, rodzina jaskrowate (Ranunculaceae Juss.), plemię Aquilegieae, rodzaj orlik (Aquilegia L.)[12].

Wykaz gatunków[4][13][14]
Aquilegia bertolonii
orlik Einsela (Aquilegia einseleana)
orlik wspaniały (Aquilegia formosa)
Aquilegia oxysepala
orlik pospolity (Aquilegia vulgaris)
  • Aquilegia alpina L. – orlik alpejski
  • Aquilegia amaliae Heldr. ex Boiss.
  • Aquilegia apuana (Marchetti) E.Nardi
  • Aquilegia aradanica Shaulo & Erst
  • Aquilegia aragonensis Willk.
  • Aquilegia atrata W.D.J.Koch – orlik ciemny
  • Aquilegia atrovinosa Popov ex Gamajun. – orlik purpurowy
  • Aquilegia atwoodii S.L.Welsh
  • Aquilegia aurea Janka – orlik żółty
  • Aquilegia ballii (Litard. & Maire) E.Nardi
  • Aquilegia baluchistanica Qureshi & Chaudhri
  • Aquilegia barbaricina Arrigoni & E.Nardi
  • Aquilegia barnebyi Munz
  • Aquilegia barykinae Erst, Karakulov & Luferov
  • Aquilegia bashahrica Erst
  • Aquilegia bernardii Gren. & Godr.
  • Aquilegia bertolonii Schott
  • Aquilegia blecicii A.Podob.
  • Aquilegia borodinii Schischk.
  • Aquilegia brevistyla Hook.
  • Aquilegia buergeriana Siebold & Zucc.
  • Aquilegia canadensis L. – orlik kanadyjski
  • Aquilegia cazorlensis Heywood
  • Aquilegia champagnatii Moraldo, Nardi & la Valva
  • Aquilegia chaplinei Standl. ex Payson
  • Aquilegia chitralensis Qureshi & Chaudhri
  • Aquilegia chrysantha A.Gray – orlik złocisty
  • Aquilegia coerulea E.James – orlik błękitny
  • Aquilegia colchica Kem.-Nath.
  • Aquilegia confusa Rota
  • Aquilegia cossoniana (Maire & Sennen) E.Nardi
  • Aquilegia × cottia Beyer
  • Aquilegia cremnophila Bacch., Brullo, Congiu, Fenu, J.L.Garrido & Mattana
  • Aquilegia cymosa Qureshi & Chaudhri
  • Aquilegia daingolica Erst & Shaulo
  • Aquilegia desertorum (M.E.Jones) Cockerell ex A.Heller
  • Aquilegia desolaticola S.L.Welsh & N.D.Atwood
  • Aquilegia dichroa Freyn – orlik dwubarwny
  • Aquilegia dinarica Beck
  • Aquilegia discolor Levier & Leresche – orlik różnobarwny
  • Aquilegia dumeticola Jord.
  • Aquilegia ecalcarata Maxim.
  • Aquilegia einseleana F.W.Schultz – orlik Einsela
  • Aquilegia elegantula Greene
  • Aquilegia × emodi Erst
  • Aquilegia eximia Van Houtte ex Planch.
  • Aquilegia flabellata Siebold & Zucc. – orlik wachlarzowaty
  • Aquilegia flavescens S.Watson
  • Aquilegia formosa Fisch. ex DC. – orlik wspaniały
  • Aquilegia fosteri (S.L.Welsh) S.L.Welsh
  • Aquilegia fragrans Benth.
  • Aquilegia ganboldii Kamelin & Gubanov
  • Aquilegia gegica Jabr.-Kolak.
  • Aquilegia glandulosa Fisch. ex Link.
  • Aquilegia gracillima Rech.f.
  • Aquilegia grata Maly ex Zimmeter
  • Aquilegia grubovii Erst, Luferov, Wei Wang & K.l.Xiang
  • Aquilegia guarensis Losa
  • Aquilegia hebeica Erst
  • Aquilegia hinckleyana Munz
  • Aquilegia hirsutissima Timb.-Lagr. ex Gariod
  • Aquilegia hispanica (Willk.) Borbás
  • Aquilegia holmgrenii S.L.Welsh & N.D.Atwood
  • Aquilegia incurvata P.K.Hsiao
  • Aquilegia iulia E.Nardi
  • Aquilegia japonica Nakai & H.Hara
  • Aquilegia jonesii Parry
  • Aquilegia kamelinii Erst, Shaulo & Shmakov
  • Aquilegia kanawarensis Jacquem. ex Cambess.
  • Aquilegia kansuensis (Brühl) Erst
  • Aquilegia karatavica Mikeschin
  • Aquilegia karelinii (Baker) O.Fedtsch. & B.Fedtsch. – orlik Karelina
  • Aquilegia kitaibelii Schott
  • Aquilegia kozakii Masam.
  • Aquilegia kubanica I.M.Vassiljeva
  • Aquilegia lactiflora Kar. & Kir.
  • Aquilegia laramiensis A.Nelson
  • Aquilegia litardierei Briq.
  • Aquilegia longissima A.Gray ex S.Watson – orlik długokielichowy
  • Aquilegia lucensis E.Nardi
  • Aquilegia magellensis F.Conti & Soldano
  • Aquilegia maimanica Rech.f.
  • Aquilegia marcelliana E.Nardi
  • Aquilegia × maruyamana Kitam.
  • Aquilegia meridionalis (Quézel & Contandr.) E.Nardi
  • Aquilegia micrantha Eastw.
  • Aquilegia microcentra Rech.f.
  • Aquilegia montsicciana Font Quer
  • Aquilegia moorcroftiana Wall. ex Royle
  • Aquilegia nevadensis Boiss. & Reut.
  • Aquilegia nigricans Baumg.
  • Aquilegia nikolicii Niketic & Cikovak
  • Aquilegia nivalis (Falc. ex Brühl) J.R.Drumm. & Hutch.
  • Aquilegia nugorensis Arrigoni & E.Nardi
  • Aquilegia nuragica Arrigoni & E.Nardi
  • Aquilegia ochotensis Vorosch.
  • Aquilegia × oenipontana A.Kern. ex Riedl
  • Aquilegia olympica Boiss.
  • Aquilegia ophiolithica Barberis & E.Nardi
  • Aquilegia ottonis Orph. ex Boiss.
  • Aquilegia oxysepala Trautv. & C.A.Mey. – orlik ostrodziałkowy
  • Aquilegia pancicii Degen
  • Aquilegia parviflora Ledeb.
  • Aquilegia paui Font Quer
  • Aquilegia pubescens Coville
  • Aquilegia pubiflora Wall. ex Royle
  • Aquilegia pyrenaica DC. – orlik pirenejski
  • Aquilegia reuteri Boiss.
  • Aquilegia rockii Munz
  • Aquilegia saxifraga Casim.-Sor.Solanas & Cabezudo
  • Aquilegia saximontana Rydb. – orlik skalny
  • Aquilegia scopulorum Tidestr. – orlik miotlasty
  • Aquilegia shockleyi Eastw.
  • Aquilegia sibirica Lam. – orlik syberyjski
  • Aquilegia sicula (Strobl) E.Nardi
  • Aquilegia skinneri Hook.
  • Aquilegia sternbergii Rchb.
  • Aquilegia subscaposa Borbás
  • Aquilegia synakensis Shaulo & Erst
  • Aquilegia taygetea Orph.
  • Aquilegia tianschanica Butkov
  • Aquilegia transsilvanica Schur
  • Aquilegia turczaninowii Kamelin & Gubanov
  • Aquilegia tuvinica I.M.Vassiljeva
  • Aquilegia ullepitschii Pax
  • Aquilegia vicaria Nevski
  • Aquilegia viridiflora Pall. – orlik zielonawy
  • Aquilegia viscosa Gouan
  • Aquilegia vitalii Gamajun.
  • Aquilegia vulgaris L. – orlik pospolity
  • Aquilegia wittmanniana Steven ex Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall. – orlik kaukaski
  • Aquilegia xinjiangensis Erst
  • Aquilegia yabeana Kitag.
  • Aquilegia yangii Y.Luo & Lu Li
  • Aquilegia zapateri Pau

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26]  (ang.).
  2. ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07]  (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-20].
  4. ↑ a b c Aquilegia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-19].
  5. ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 40. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ Danesch Edeltraud, Danesch Othmar: Le monde fascinant de la flore alpine, Editions M.P.A, Saint-Sulpice (Suisse), b. r. (1984), s. 63, ISBN 2-88090-009-3
  7. ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 34, ISBN 978-83-62975-45-7 .
  8. ↑ Fu Dezhi; Orbélia R. Robinson: Aquilegia. [w:] Flora of China [on-line]. [dostęp 2011-03-10]. (ang.).
  9. ↑ Alan T. Whittemore: Aquilegia. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-03-10]. (ang.).
  10. ↑ Jasiewicz Adam (red.): Flora Polski. Tom IV. Warszawa, Kraków: Instytut Botaniki PAN, PWN, 1985, s. 25. ISBN 83-01-05853-6.
  11. ↑ Wei Wang, Chen Zhi-Duan: Generic level phylogeny of Thalictroideae (Ranunculaceae): implications for the taxonomic status of Paropyrum and petal evolution. Taxon 56, 3: 811-821, 2007. [dostęp 2011-09-19]. (ang.).
  12. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Aquilegia. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-20]. (ang.).
  13. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  14. ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 27. ISBN 978-83-925110-5-2.
  • Britannica: plant/columbine-plant
  • БРЭ: 1922421
  • SNL: akeleieslekta
  • Catalana: 0079946
  • DSDE: akeleje
Identyfikatory zewnętrzne:
  • EoL: 37461
  • Flora of China: 102388
  • Flora of North America: 102388
  • GBIF: 3033167
  • identyfikator iNaturalist: 48245
  • IPNI: 33064-1
  • ITIS: 18728
  • NCBI: 3450
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:325954-2
  • Tela Botanica: 85906
  • identyfikator Tropicos: 40018252
  • USDA PLANTS: AQUIL