Osoczyn

Osoczyn

Bursera microphylla
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mydleńcowce
Rodzina	osoczynowate
Rodzaj	osoczyn
Nazwa systematyczna
Bursera N.J. Jacquin ex Linnaeus Sp. Pl. ed. 2. 471. Sep 1762[3]
Typ nomenklatoryczny
B. gummifera L. = B. simaruba (L.) Sargent[3]
Synonimy
Icicariba M. Gomez de la Maza Simaruba Boehmer in Ludwig Terebinthus P. Browne[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Osoczyn^[4][5] (Bursera Jacq. ex Linn.) – rodzaj roślin z rodziny osoczynowatych. Obejmuje 120^[6]–121^[7] gatunków. Występują one w strefie tropikalnej kontynentów amerykańskich^[8], na północy sięgając południowo-wschodnich (Floryda) i południowo-zachodnich (Kalifornia i Arizona) Stanów Zjednoczonych, a na południu Peru i Brazylii^[7][9]. Obszarem największego zróżnicowania gatunkowego rodzaju jest Meksyk^[9].

Należące tu rośliny wyróżniają się obecnością kanałów żywicznych wypełnionych bezbarwnymi żywicami, zwykle silnie aromatycznymi^[10][9]. U B. schlechtendalii żywice wypełniają kanały pod takim ciśnieniem, że w przypadku przekłucia (np. przez roślinożerne owady) wystrzeliwują na odległość do 1,5 m oblepiając owada^[8]. Osoczyny stanowią źródło żywic (zwanych kopal) i olejków eterycznych (zwłaszcza linalolu)^[8]. Ważnym źródłem tych związków jest B. simaruba, którego żywice wykorzystywane są do wyrobu lakierów, przez Majów wykorzystywane były jako kadzidło. Żywice pozyskuje się także m.in. z B. glabrifolia^[8]. Źródłami olejków, uprawianymi zresztą na wielką skalę także w Indiach, były gatunki B. linanoe^[9] i B. penicillata^[8] (uprawy straciły na znaczeniu po uzyskaniu syntetycznych olejków)^[9]. Drzewa wielu gatunków z tej rodziny stanowią źródło wartościowego drewna, osoczyny sadzone bywają jako żywopłoty^[9] i drzewa przydrożne (np. B. simaruba na Florydzie)^[5] i są używane w medycynie^[9][5].

Morfologia

Pokrój

Rośliny zdrewniałe o różnych rozmiarach, od niewielkich krzewów (najmniejszy jest B. standleyana rosnący w lasach mglistych jako epifit) po okazałe drzewa^[9]. Kora gładka i łuszcząca się papierzasto lub szorstka i łuszcząca się kafelkowato^[11], nierzadko czerwonawa, żółta lub zielona^[9]. Czasem pędy zakończone cierniem^[9]. Niektóre gatunki to sukulenty kaudeksowe^[9].

Liście

Skrętoległe, zwykle skupione w szczytowych częściach pędów, zwykle zrzucane w porze suchej^[9][11]. Zwykle nieparzysto pierzaście złożone, rzadziej parzyste, czasem też zredukowane tak, że na osi liścia (zwykle oskrzydlonej) pozostaje tylko pojedynczy listek szczytowy albo dwa lub trzy listki. Ogonek liściowy u nasady bez przylistków. Listki liścia złożonego całobrzegie lub o brzegu ząbkowanym albo karbowanym osadzone są zwykle na osi naprzeciwlegle^[9][10].

Kwiaty

Kwiaty są na ogół funkcjonalnie jednopłciowe – męskie mają zredukowaną zalążnię, a żeńskie pręciki^[12][9], rzadko występują kwiaty obupłciowe^[9]. Są niepozorne, promieniste i zebrane w wyrastających w kątach liści lub pozornie szczytowo kwiatostany otwarte wyglądające jak kłosy, pęczki i wiechy^[10][9]. Kwiaty zwykle 5-krotne (podrodzaj Bursera) lub 4-krotne (podrodzaj Elaphrium)^[9]. Dno kwiatowe płaskie lub wgłębione, czasem w formie hypancjum. Działki kielicha zwykle głęboko rozcięte. Płatki korony zwykle dość okazałe. Pręciki wyrastają w dwóch nierównej wielkości okółkach. Zalążnia tworzona jest przez dwa (podrodzaj Elaphrium) lub trzy (podrodzaj Bursera) zrośnięte owocolistki, z których każdy tworzy własną komorę. Pojedyncza szyjka słupka na szczycie rozgałęzia się, a znajdujące się na jej końcu znamię jest podzielone na tyle samo łatek ile owocolistków tworzy słupkowie^[10][9].

Owoce

Kulistawe lub jajowate, skórzaste lub mięsiste złożone pestkowce^[9].

Systematyka

Rodzaj z rodziny osoczynowatych Burseraceae Kunth, w obrębie którego tworzy plemię Bursereae de Candolle (poza rodzajem Bursera należą do niego rodzaje balsamowiec Commiphora i Aucoumea)^[2][9].

Istotny wkład w poznanie systematyki rodzaju miał Jerzy Rzedowski, będący autorem lub współautorem wielu nazw gatunkowych w obrębie rodzaju (oznaczony jest jako autor skrótem Rzed.). Został też upamiętniony w nazwie jednego z gatunków (Bursera rzedowskii)^[11].

Wykaz gatunków (nazwy zweryfikowane według Plants of the World)^[7]

Przypisy