Pustynie i półpustynie

Mapa występowania biomu pustynie i formacje suchorośli WWF

Pustynie i półpustynie – biom obejmujący lasy, formacje zaroślowe i roślinność zielną występujące na pustyniach i półpustyniach w strefach suchych klimatu gorącego i chłodnego.

Roślinność biomu zdominowana jest przez organizmy kseromorficzne, w tym sukulenty i suchorośla, kserofityczne trawy (bez cech kseromorficznych) i w niektórych przypadkach efemerydy, które mogą pojawić się rzadko w przypadku wystąpienia opadów. W roślinności tych formacji występują też rośliny pół-sukulentowe, oportunistycznie wypuszczające liście w czasie opadów, takie jak Fouquieria splendens. Cechą charakterystyczną roślinności tego biomu jest wykształcanie struktur zmniejszających powierzchnię transpiracyjną rośliny, często o funkcjach ochronnych, takich jak ciernie. W drzewostanie mogą sporadycznie występować drzewa liściaste zrzucające liście w czasie suszy. Pokrycie biomu roślinnością wynosi od 1% do 60%. Udział roślinności mezofittycznej w tych formacjach nie przekracza 10%[1].

Klasyfikacje

Istnieje wiele klasyfikacji biomów i formacji roślinnych[1].

W międzynarodowej klasyfikacji roślinności (International Vegetation Classification, IVC) pustynie i półpustynie stanowią formację klasy 3. (Desert and semi-desert – C03) i dzielą się na następujące podklasy[1]:

  • Formacje leśne, zaroślowe i trawiaste gorących pustyń i półpustyń (3.A. Warm Desert & Semi-Desert Woodland, Scrub & Grassland – S06), występujące na obszarze klimatu zwrotnikowego, między 15° a 35° szerokości geograficznej północnej i południowej. Roślinność zdominowana jest przez formy kseromorficzne i obejmuje lasy, otwarte formacje zaroślowe, zarośla cierniste, zbiorowiska sukulentów, drobnolistnych półkrzewów oraz rozproszone, wysokie sukulenty. W formacji tej mogą występować efemeryczne rośliny zielne. W strefach przejściowych występują pustynne formacje trawiaste, zwykle z rzadko występującymi kseromorficznymi krzewami i nieporośniętymi połaciami gruntu. Podklasa ta obejmuje również otwarte pustynie piaszczyste, gdzie roślinność jest bardzo rzadka, bruk deflacyjny i skorupy solne. Do podklasy zalicza się niskie, przypominające pustynne, tropikalne zarośla cierniowe, stanowiące strefę przejściową między półpustynią a suchym lasem tropikalnym. Występująca w Brazylii caatinga jest formacją obejmującą zarówno suche lasy tropikalne, jak i formacje zaroślowe typowe dla tej podklasy.
  • Formacje zaroślowe i trawiaste półpustyń chłodnych (3.B. Cool Semi-Desert Scrub & Grassland – S11), występujące w suchym, chłodnym klimacie umiarkowanym, na średnich wysokościach, między 35° a 50° szerokości geograficznej północnej i południowej, zwykle w głębi kontynentów. Ten typ formacji roślinnych występuje w Wielkiej Kotlinie w zachodnich Stanach Zjednoczonych, środkowej Azji, Iranie, Ameryce Południowej (w Patagonii i Andach) oraz w części Australii. Roślinność zdominowana jest przez formy kseromorficzne drobnolistnych krzewów lub graminoidy i obejmuje niskie formacje zaroślowe, otwarte formacje trawiaste i stepowe formacje zaroślowo-trawiaste (shrub-steppe), a także roślinność chłodnych, skalistych lub piaszczystych półpustyń.

W klasyfikacji biomów Elgene Boxa i Kazue Fujiwary pustynie i półpustynie stanowią dwa typy roślinności[2]:

W typologii formacji roślinnych stosowanej przez World Wide Fund for Nature (WWF) wyróżniany jest biom[3]:

  • pustynie i formacje suchorośli (Deserts and Xeric Shrublands).

Ekoregiony WWF

Sahara
Pustynia Simpsona
Pustynia Sonora
Wielka Pustynia Indyjska
Pustynia Mojave
Pustynia Namib
Pustynne zbiorowiska kaktusowe
Suche formacje zaroślowe półpustyni Dolores Hidalgo w Meksyku
Mulga australijska
Caatinga w Brazylii
Matorral w Boliwii
Step zaroślowy

Biom pustynie i formacje suchorośli dzielony jest przez World Wide Fund for Nature (WWF) na następujące ekoregiony[4]:

  • w Australii
    • AA1301 Carnarvońskie suche formacje zaroślowe (Carnarvon xeric shrublands)
    • AA1302 Scrub Gór Centralnych (Central Ranges xeric scrub)
    • AA1303 Pustynia Gibsona (Gibson desert)
    • AA1304 Wielka Pustynia Piaszczysta i Pustynia Tanami (Great Sandy-Tanami desert)
    • AA1305 Wielka Pustynia Wiktorii (Great Victoria desert)
    • AA1306 Formacje zaroślowe równiny Nullarbor (Nullarbor Plains xeric shrublands)
    • AA1307 Formacje zaroślowe Pilbary (Pilbara shrublands)
    • AA1308 Pustynia Simpsona (Simpson desert)
    • AA1309 Kamienista pustynia Tirari-Sturt (Tirari-Sturt stony desert)
    • AA1310 Mulga zachodnioaustralijska (Western Australian Mulga shrublands)
  • w Afryce
    • AT1301 Scrub Wyspy Aldabra (Aldabra Island xeric scrub)
    • AT1302 Nadbrzeżne pustynie mgielne Półwyspu Arabskiego (Arabian Peninsula coastal fog desert)
    • AT1303 Wschodniosaharyjskie suche lasy górskie (East Saharan montane xeric woodlands)
    • AT1304 Erytrejska pustynia nadbrzeżna (Eritrean coastal desert)
    • AT1305 Etiopskie suche formacje trawiaste i zaroślowe (Ethiopian xeric grasslands and shrublands)
    • AT1306 Pustynia i półpustynia Zatoki Omańskiej (Gulf of Oman desert and semi-desert)
    • AT1307 Formacje trawiaste i zaroślowe Hobyo (Hobyo grasslands and shrublands)
    • AT1308 Scrub wysp Europa i Bassas da India (Ile Europa and Bassas da India xeric scrub)
    • AT1309 Sucha sawanna Kalahari (Kalahari xeric savanna)
    • AT1310 Pustynia Kaokoveld (Kaokoveld desert)
    • AT1311 Madagaskarskie zarośla cierniste (Madagascar spiny thickets)
    • AT1312 Madagaskarskie lasy sukulentowe (Madagascar succulent woodlands)
    • AT1313 Masajskie formacje trawiaste i zaroślowe (Masai xeric grasslands and shrublands)
    • AT1314 Karru Nama (Nama Karoo)
    • AT1315 Pustynia Namib (Namib desert)
    • AT1316 Namibijskie sawanny drzewiaste (Namibian savanna woodlands)
    • AT1318 Formacje zaroślowe wyspy Socotra (Socotra Island xeric shrublands)
    • AT1319 Somalijskie suche lasy górskie (Somali montane xeric woodlands)
    • AT1320 Sawanna pogórza południowo-zachodniej Arabii (Southwestern Arabian foothills savanna)
    • AT1321 Lasy górskie południowo-zachodniej Arabii (Southwestern Arabian montane woodlands)
    • AT1322 Sukulentowe formacje Karru (Succulent Karoo)
    • PA1304 Pustynia nadbrzeżna atlantycka (Atlantic coastal desert)
    • PA1321 Step i lasy północnosaharyjskie (North Saharan steppe and woodlands)
    • PA1327 Sahara (Sahara desert)
    • PA1328 Pustynia i półpustynia południowego Iranu (South Iran Nubo-Sindian desert and semi-desert)
    • PA1329 Step i lasy południowosaharyjskie (South Saharan steppe and woodlands)
    • PA1331 Suche lasy górskie środkowosaharyjskie (Tibesti-Jebel Uweinat montane xeric woodlands)
    • PA1332 Suche lasy górskie zachodniosaharyjskie (West Saharan montane xeric woodlands)
    • PA1333 Nadbrzeżna pustynia Morza Czerwonego (Red Sea coastal desert)
  • w Azji
    • IM1301 Dekańskie lasy i zarośla cierniste (Deccan thorn scrub forests)
    • IM1302 Pustynia Doliny Indusu (Indus Valley desert)
    • IM1303 Północno-zachodnioindyjskie lasy i zarośla cierniste (Northwestern thorn scrub forests)
    • IM1304 Wielka Pustynia Indyjska (Thar desert)
    • PA1301 Półpustynia Gór Afgańskich (Afghan Mountains semi-desert)
    • PA1302 Półpustynia płaskowyżu Ałaszan (Alashan Plateau semi-desert)
    • PA1303 Pustynia Arabska i suche formacje zaroślowe Półwyspu Arabskiego (Arabian Desert and East Sahero-Arabian xeric shrublands)
    • PA1305 Azerbejdżański step i półpustynia zaroślowa (Azerbaijan shrub desert and steppe)
    • PA1306 Półpustynia regionu Badghis i Garabil (Badghyz and Karabil semi-desert)
    • PA1307 Suche lasy Beludżystanu (Baluchistan xeric woodlands)
    • PA1308 Kaspijska pustynia nizinna (Caspian lowland desert)
    • PA1309 Lasy suche gór środkowego Afganistanu (Central Afghan Mountains xeric woodlands)
    • PA1310 Pustynia północnej Azji Środkowej (Central Asian northern desert)
    • PA1311 Tugaje środkowoazjatyckie (Central Asian riparian woodlands)
    • PA1312 Pustynia południowej Azji Środkowej (Central Asian southern desert)
    • PA1313 Kotliny pustynne środkowego Iranu (Central Persian desert basins)
    • PA1314 Step pustynny wschodniej pustyni Gobi (Eastern Gobi desert steppe)
    • PA1315 Step pustynny Doliny Jezior Gobi (Gobi Lakes Valley desert steppe)
    • PA1316 Step pustynny Kotliny Wielkich Jezior (Great Lakes Basin desert steppe)
    • PA1317 Półpustynia Kotliny Dżungarskiej (Junggar Basin semi-desert)
    • PA1318 Półpustynia kazachska (Kazakh semi-desert)
    • PA1319 Półpustynia Kopet-dag (Kopet Dag semi-desert)
    • PA1320 Mezopotamska pustynia zaroślowa (Mesopotamian shrub desert)
    • PA1322 Suche lasy paropamisadzkie (Paropamisus xeric woodlands)
    • PA1323 Pustynia i półpustynia Zatoki Perskiej (Persian Gulf desert and semi-desert)
    • PA1324 Półpustynia Kotliny Cajdamskiej (Qaidam Basin semi-desert)
    • PA1325 Tropikalna pustynia i półpustynia Półwyspu Arabskiego (Red Sea Nubo-Sindian tropical desert and semi-desert)
    • PA1330 Pustynia Takla Makan (Taklimakan desert)
    • PA1326 Pustynia piaszczysta regestańsko-północnopakistańska (Registan-North Pakistan sandy desert)
  • w Ameryce Północnej
    • NA1301 Pustynia Baja California (Baja California desert)
    • NA1302 Matorral środkowomeksykański (Central Mexican matorral)
    • NA1303 Pustynia Chihuahua (Chihuahuan desert)
    • NA1304 Formacje zaroślowe Wyżyny Kolorado (Colorado Plateau shrublands)
    • NA1305 Step zaroślowy Wielkiej Kotliny (Great Basin shrub steppe)
    • NA1306 Scrub Zatoki Kalifornijskiej (Gulf of California xeric scrub)
    • NA1307 Matorral Mesy Centralnej (Meseta Central matorral)
    • NA1308 Pustynia Mojave (Mojave desert)
    • NA1309 Step zaroślowy Wyżyny Kolumbii (Snake-Columbia shrub steppe)
    • NA1310 Pustynia Sonora (Sonoran desert)
    • NA1311 Matorral Tamaulipanu (Tamaulipan matorral)
    • NA1312 Mezquital Tamaulipanu (Tamaulipan mezquital)
    • NA1313 Step zaroślowy Kotliny Wyoming (Wyoming Basin shrub steppe)
  • w Ameryce Środkowej i Południowej
    • NT1301 Scrub Araya i Paria (Araya and Paria xeric scrub)
    • NT1303 Pustynia Atakama (Atacama desert)
    • NT1304 Caatinga (Caatinga)
    • NT1305 Karaibskie formacje zaroślowe (Caribbean shrublands)
    • NT1306 Kubańskie zarośla kaktusowe (Cuban cactus scrub)
    • NT1307 Mozaika formacji zaroślowych Wyspy Galapagos (Galßpagos Islands scrubland mosaic)
    • NT1308 Scrub Guajira-Barranquilla (Guajira-Barranquilla xeric scrub)
    • NT1309 Suche formacje zaroślowe Kordyliery Nadbrzeżnej (La Costa xeric shrublands)
    • NT1311 Scrub Wyspy Malpelo (Malpelo Island xeric scrub)
    • NT1312 Zarośla cierniste doliny Motagua (Motagua Valley thornscrub)
    • NT1313 Scrub Paraguana (Paraguana xeric scrub)
    • NT1314 Scrub San Lucan (San Lucan xeric scrub)
    • NT1315 Pustynia Sechura (Sechura desert)
    • NT1316 Matorral Doliny Tehuacan (Tehuacán Valley matorral)
    • NT1318 Skaliste Wyspy Świętego Piotra i Pawła (St. Peter and St. Paul rocks)

W ramach projektu Global 200 WWF wyróżnił następujące ekoregiony pustyń i formacji suchorośli jako charakteryzujące się wyjątkową różnorodnością biologiczną, reprezentatywne dla ekosystemów Ziemi i priorytetowe dla ochrony przyrody[5]:

  • w Afryce:
    • Pustynie Namib, Karru i Kaokoveld (Namib-Karoo-Kaokoveld Deserts) – status ochrony: narażony
    • Madagaskarskie zarośla kolczaste (Madagascar Spiny Thicket) – status ochrony: krytycznie zagrożony
    • Pustynia Wyspy Sokotra (Socotra Island Desert) – status ochrony: krytycznie zagrożony
    • Lasy i formacje zaroślowe Półwyspu Arabskiego (Arabian Highland Woodlands and Shrublands) – status ochrony: narażony
  • w Australii:
    • Carnarvoński scrub (Carnarvon Xeric Scrub) – status ochrony: krytycznie zagrożony
    • Wielka Pustynia Piaszczysta i Pustynia Tanami (Great Sandy-Tanami Deserts) – status ochrony: relatywnie stabilny
  • w Ameryce Północnej:
    • Pustynie Sonora i Baja (Sonoran-Baja Deserts) – status ochrony: relatywnie stabilny
    • Pustynie Chihuahuan i Tehuacan (Chihuahuan-Tehuacan Deserts) – status ochrony: narażony
  • w Ameryce Środkowej i Południowej:
    • Scrub Wyspy Galapagos (Galapagos Islands Scrub) – status ochrony: narażony
    • Pustynie Atacama i Sechura (Atacama-Sechura Deserts) – status ochrony: narażony
  • w Azji:
    • Pustynie środkowoazjatyckie (Central Asian Deserts) – status ochrony: krytycznie zagrożony

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Don Faber-Langendoen, Todd Keeler-Wolf, Del Meidinger, Carmen Josse, Alan Weakley, David Tart, Gonzalo Navarro, Bruce Hoagland, Serguei Ponomarenko, Gene Fults, Eileen Helmer: Classification and Description of World Formation Types. USDA, Department of Agriculture, 2016. [dostęp 2022-02-07].
  2. ↑ Elgene O. Box, Kazue Fujiwara: Vegetation Types and Their Broad-scale Distribution. W: Eddy van der Maarel, Janet Franklin (red.): Vegetation Ecology. John Wiley & Sons, Ltd., 2013, s. 455-485.
  3. ↑ David M. Olson, Eric Dinerstein, Eric D. Wikramanayake i in. Terrestrial ecoregions of the world: A new map of life on earth. „BioScience”. 51 (11), s. 933-938, 2001. 
  4. ↑ Wildfinder Database. WWF. [dostęp 2022-02-06].
  5. ↑ David M. Olson, Eric Dinerstein. The Global 200: Priority Ecoregions for Global Conservation. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 89 (2), s. 199, 2003. DOI: 10.2307/3298564.