Rewolucja na granicie

Rewolucja na granicie
Ilustracja
Postulaty protestujących studentów
Państwo

 Ukraina

Miejsca wystąpień

Kijów

Początek wystąpień

2 października 1990

Koniec wystąpień

17 października 1990

Charakter wystąpień

okupowanie przez protestujących centralnego placu stolicy (miasteczko namiotowe), na którym ustawiono prowizoryczną scenę; strajki głodowe części uczestników

Rezultat wystąpień

przyjęcie przez parlament „Postanowienia Rady Najwyższej Ukraińskiej SRR o rozpatrzeniu postulatów studentów, którzy głodują w mieście Kijowie od 2 października 1990 roku”; ustąpienie ze stanowiska premiera USSR; początek procesu odzyskania niepodległości przez Ukrainę

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Rewolucja na granicie (ukr. Революція на граніті, Rewolucija na hraniti) – studencka akcja protestacyjna, mająca miejsce w Kijowie na Ukrainie od 2 do 17 października 1990 r.[1][2] Jednym z postulatów studentów była rezygnacja przewodniczącego Rady Ministrów Ukraińskiej SRR Witalija Masoła[2]. W wyniku protestów Masoł został zmuszony do rezygnacji i został zastąpiony przez Witolda Fokina.

Ukraina jako Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka była w tamtym czasie częścią Związku Radzieckiego (od 1922 r. aż do ogłoszenia niepodległości od ZSRR, co nastąpiło dopiero prawie rok po tej akcji – 24 sierpnia 1991 r.), a Kijów był stolicą republiki związkowej ZSRR.

„Rewolucja na granicie” jest uważana za pierwszy poważny protest polityczny w Ukrainie; skoncentrowany był na centralnym placu stolicy, noszącym wówczas (od 1977 r.) nazwę placu Rewolucji Październikowej[a], a od 1991 r. Majdanu Niepodległości; następne takie protesty to Pomarańczowa Rewolucja 2004 i Euromajdan 2013–2014[3][4].

Przebieg wydarzeń

Ukraiński Związek Studentów powstał w sierpniu 1989 roku[2]. Po wyborach parlamentarnych na Ukrainie w marcu 1990 roku organizacja ta była głęboko niezadowolona z ich wyników[5], wskutek których Komunistyczna Partia Ukrainy zdobyła 331 mandatów w Radzie Najwyższej Ukraińskiej SRR (parlamencie Ukraińskiej SRR) a Blok Demokratyczny jedynie 111 mandatów[5][6]. Lider studencki Ołes Donij(inne języki) oświadczył, że Blok Demokratyczny powinien był zdobyć większość[5]. Następnie Związek Studentów rozpoczął przygotowania do protestu na dużą skalę, który później stał się znany jako „Rewolucja na granicie”[2].

2 października 1990 roku studenci ogłosili strajk głodowy i zajęli kijowski plac Rewolucji Październikowej[2][7][8]. Podjęli decyzję o nieskorzystaniu z pierwotnie zaplanowanego miejsca protestu w Parku Maryjskim, ponieważ cały ten teren był obstawiony milicją (sowiecką policją)[2][9]. Dzień rozpoczął się wiecem z udziałem około stu tysięcy osób, zainicjowanym przez Ukraiński Ruch Ludowy, Ukraińską Partię Republikańską i inne mniejsze organizacje patriotyczne[2]. Podczas protestu, na znak solidarności ze studentami, odbyły się różne inne marsze, których uczestników liczono w dziesiątki tysięcy[4]. Również organizacje robotnicze zebrały się w tej sprawie, wzywając do ogólnokrajowych strajków[4]. Podczas protestu wybitne osobistości kultury, politycy opozycji i sowieccy dysydenci odwiedzili studentów, aby wyrazić swoje poparcie[4]. W jednym z pierwszych dni protestów do protestujących przybył także przewodniczący Rady Najwyższej Ukraińskiej SRR Leonid Krawczuk[10].

Protestujący chcieli uniemożliwić podpisanie nowego traktatu związkowego, żądali nowych wielopartyjnych wyborów parlamentarnych najpóźniej wiosną 1991 roku. Domagali się, by Ukraińcy służbę wojskową (w Siłach Zbrojnych ZSRR) pełnili tylko w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej, by znacjonalizowano majątek Komunistycznej Partii Ukrainy i Komsomołu oraz żądali dymisji Przewodniczącego Rady Ministrów Ukraińskiej SRR Witalija Masoła[2][7]. Żądanie niepodpisywania nowo proponowanego Traktatu Związkowego, który przekształciłby Związek Radziecki w Związek Suwerennych Republik Radzieckich, był częścią ówczesnego odrodzenia ukraińskiego nacjonalizmu[4][7][11].

W pierwszej dobie protestu na placu nocowało zaledwie kilkudziesięciu studentów z Kijowa, Lwowa, Dnieprodzierżyńska, Iwano-Frankiwska i kilku innych miast. W ciągu kilku dni było ich już kilkuset wraz z kilkudziesięcioma tysiącami wspierających ich Ukraińców.

Studenci ustawili na placu namioty i półnamioty[3]. Protest na granicie wziął swoją nazwę właśnie od ustawienia tych namiotów na granitowej nawierzchni placu[12][3]. Spośród wszystkich protestujących około dwustu podjęło strajk głodowy[b][4]. Następnie przed Radą Najwyższą Ukraińskiej SRR utworzono kolejny obóz[4]. Ponieważ posłowie także stanęli po stronie studentów[4], student Ołes Donij z Dnieprzańskiego Uniwersytetu Narodowego przedłożył postulaty protestujących w parlamencie USRR[4][13].

23 października 1990 r. Rada Najwyższa USRR przyjęłą rezygnację Witalija Masoła[1]; został on zastąpiony przez Witolda Fokina. Cztery pozostałe postulaty studentów nie zostały początkowo spełnione[2]. Wkrótce jednak pobór wojskowy został ograniczony do terytorium Ukrainy, nowy planowany traktat związkowy nie został wzięty pod uwagę, a wielopartyjne wybory odbyły się cztery lata później – w wyborach parlamentarnych na Ukrainie w 1994 roku[14].

Skutki długoterminowe

Część organizatorów „Rewolucji na granicie” później stała się wiodącymi postaciami w organizacji Pomarańczowej Rewolucji w 2004 roku[3], np. Mychajło Swistowicz(inne języki) i Wjaczesław Kyryłenko rozpoczęli karierę polityczną od udziału w 1990 roku w tym wydarzeniu[4].

„Rewolucja na granicie” jest postrzegana jako pierwszy poważny protest polityczny na Majdanie Niepodległości, późniejsze – Pomarańczowa Rewolucja z 2004 roku i Euromajdan 2013-2014[3][14] – w dużej mierze naśladowały ten sam styl protestu: zajęcie dużego placu i zbudowanie tam sceny, na której występowali artyści[4].

Uwagi

  1. ↑ Zanim w 1977 roku nadano nazwę placu Rewolucji Październikowej (площа Жовтневої революції), nosił on od 1935 nazwę majdanu imienia Kalinina (майдан імені Калініна) upamiętniającą sowieckiego polityka Michaiła Kalinina.
  2. ↑ Wszyscy przeżyli akcję

Przypisy

  1. ↑ a b Hurska-Kowalczyk 2014 ↓, s. 197.
  2. ↑ a b c d e f g h i The lesson of the Revolution on Granite, Den, 4.10.2016.
  3. ↑ a b c d e The Conflict in Ukraine: What Everyone Needs to Know, Serhy Yekelchyk, Oxford University Press, 2015, ISBN 0-19-023727-9.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k The Revolution On Granite: Ukraine’s 'First Maidan', Radio Wolna Europa, 16.10.2020.
  5. ↑ a b c ІСТОРІЯ УКРАЇНИ. ЧАСТИНА ІІІ: 1917-2003 рр.: Підручник для історичних факультетів вищих навчальних закладів. [online] [zarchiwizowane z adresu 2008-05-12]  (ukr.).
  6. ↑ Hurska-Kowalczyk 2014 ↓, s. 202.
  7. ↑ a b c JarosławJ. Junko JarosławJ., Ukraina: 25 lat temu rozpoczęła się studencka Rewolucja na Granicie [online], dzieje.pl (PAP), 2 października 2015 [dostęp 2022-06-02]  (pol.).
  8. ↑ PiotrP. Andrusieczko PiotrP., Rewolucja na granicie, „Tygodnik Powszechny”, 19 października 2020 [dostęp 2022-06-02]  (pol.).
  9. ↑ „Revolution on Granite”. Photos of October 1990, Ukraińska Prawda, (ukr.) (dostęp: 2017-11-11).
  10. ↑ Hurska-Kowalczyk 2014 ↓, s. 206.
  11. ↑ Hurska-Kowalczyk 2014 ↓, s. 204.
  12. ↑ Hurska-Kowalczyk 2014 ↓, przypis 1, s. 197.
  13. ↑ Photo-chronology of the student revolution of the 1990s, Ukraińska Prawda, (ukr.) (dostęp: 2017-12-10).
  14. ↑ a b Where does the key to political change lie in the post-Soviet space?, openDemocracy, 23.08.2016.

Bibliografia

  • LianaL. Hurska-Kowalczyk LianaL., Studencka „rewolucja na granicie” w kontekście przemian społeczno-politycznych w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” (4), Poznań: Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, 2014, s. 197–212, DOI: 10.14746/ssp.2014.4.11, ISSN 1731-7517  (pol.).