Statek filozofów

Statek filozofów
Философский пароход
Ilustracja
Statek filozoficzny „Oberbürgermeister Haken”
Państwo

 Rosyjska FSRR

Miejscowość

Piotrogród - Szczecin

Data

wrzesień 1922

Uczestnicy

intelektualiści Rosji Radzieckiej

Położenie na mapie Rosji
Mapa konturowa Rosji, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Statek filozofów”
59,933348°N 30,276837°E/59,933348 30,276837
Multimedia w Wikimedia Commons

Statek filozofów (ros. философский пароход, w dosłownym przekładzie „parowiec filozoficzny”) – zbiorowa nazwa dwóch rejsów niemieckich statków „Oberbürgermeister Haken” i „Preußen” w 1922, wynajętych przez rząd sowiecki w celu deportacji (po uprzednim pozbawieniu obywatelstwa) z Rosji bolszewickiej grupy intelektualistów różnych dyscyplin, oskarżonych o wrogość do państwa sowieckiego i nieakceptowanie oficjalnej ideologii tego państwa. W tej grupie, wśród filozofów, znaleźli się Nikołaj Bierdiajew, Siergiej Bułgakow, Iwan Iljin, Iwan Łapszyn, Siemion Frank, Lew Karsawin i Nikołaj Łosski[1]. Setki rosyjskich intelektualistów, uznanych za wrogów nowego reżimu[2], zostało deportowanych do Szczecina z inicjatywy Włodzimierza Lenina, który w ten sposób pozbył się z Rosji czołowych myślicieli, mogących stanowić intelektualną opozycję wobec bolszewików[3]. Pozwolono im zabrać tylko płaszcz letni, zimowy, dwie pary spodni, pończochy i 20 dolarów[3]. Ta deportacja dysydentów, dla której w literaturze przyjęła się nazwa „statek filozofów”[4], stała się ważnym etapem w powstaniu filozofii marksistowsko-leninowskiej jako oficjalnej ideologii powstałego w grudniu 1922 ZSRR[5]. Taka masowa deportacja intelektualistów się nie powtórzyła[2] i w późniejszym okresie władze ZSRR represjonowały intelektualistów w kraju „przez roztrzelanie lub obozy koncentracyjne”[6], np. uwięzienie w Gułagu[2].

Marmurowa tablica na petersburskim nabrzeżu. Inskrypcja: „Wybitne osobistości rosyjskiej filozofii, kultury i nauki zostały wypędzone na emigrację z tego miejsca jesienią 1922 roku. Tablica ufundowana przez Petersburskie Towarzystwo Filozoficzne, odsłonięcie 15 listopada 2003 roku”[7]

Wielka Encyklopedia Rosyjska opisuje wydarzenie jako przedsięwzięcie w ramach rewolucji kulturalnej w ZSRR[8], uzasadnione m.in. w pracy Lenina „O znaczeniu wojującego materializmu” (ros. О значении воинствующего материализма)[4]. W tym artykule, opublikowanym w marcu 1922 roku w rosyjskim czasopiśmie „Pod Sztandarem Marksizmu(inne języki)” (1922, № 3), Lenin na przykładzie Pitirima Sorokina wyciągał wniosek:

Klasa robotnicza Rosji potrafiła zdobyć władzę, nie nauczyła się jednak nią posługiwać, w przeciwnym bowiem razie tego rodzaju wykładowców i członków naukowych towarzystw dawno by już w nader uprzejmy sposób wyprosiła do krajów burżuazyjnej „demokracji”. Tam jest najwłaściwsze miejsce dla podobnych rzeczników pańszczyzny.

Po rozpadzie ZSRR zmienił się oficjalny stosunek do leninizmu. W 2003 r. na petersburskim nabrzeżu stanęła marmurowa tablica informująca, że z tego nabrzeża udali się w 1922 r. na wygnanie wybitni filozofowie i przedstawiciele kultury i nauki Rosji. 15 lutego 2015 roku na wystawie „Postęp i higiena” Andy Rottenberg w Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie Wadim Zacharow przedstawił swą instalację „Restauracja Statek Filozofów” z 2014 roku, którą zapowiada opis – „Restauracja z historią, z tradycjami, o narodowym charakterze 1922–2014”[3].

Przypisy

  1. ↑ Łosski 2000 ↓, s. 262.
  2. ↑ a b c Violetta Wiernicka: Rosyjscy intelektualiści na zesłaniu. Polityka (tygodnik), 2015-12-27. [dostęp 2020-08-17].
  3. ↑ a b c Ewa Podgajna: Zapomniana historia. Wygnani rosyjscy myśliciele przybyli do Szczecina na pokładzie Hakena. [w:] Wiadomości Szczecin [on-line]. Gazeta Wyborcza, 7 lutego 2015. [dostęp 2020-08-17]. (pol.).
  4. ↑ a b А. В. Репников: Философский пароход. W: Большая российская энциклопедия. T. 33. Moskwa: 2017, s. 377.
  5. ↑ Мысливченко 2020 ↓, s. 771.
  6. ↑ Łosski 2000 ↓, s. 423.
  7. ↑ AlamyA. Limited AlamyA., Commemorative sign marking the place from where the Philosophers' ships with Russian intellectuals were departed to exile from Bolshevik Russia in autumn 1922 on the embankment of the Neva River in Saint Petersburg, Russia. Text in Russian means: Prominent figures of Russian philosophy, culture and science were expelled to emigration from this embankment in the autumn of 1922. The commemorative sign was installed by the Saint Petersburg Philosophic Society and unveiled on 15 November 2003 Stock Photo - Alamy [online], www.alamy.com [dostęp 2022-02-28]  (ang.).
  8. ↑ Культурная революция. W: Большая российская энциклопедия. T. 16. Moskwa: 2010, s. 315.
  9. ↑ Włodzimierz Lenin. O znaczeniu wojującego materializmu (Przekład pracy Lenina na język polski)

Bibliografia

  • Mikołaj Łosski: Historia filozofii rosyjskiej. Przełożył: Henryk Paprocki. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2000, seria: Daimonion. ISBN 83-88524-00-3. (pol.).
  • А. Г. Мысливченко: Философия в советской и постсоветской России. 1. «Советский период». W: А.Г. Мысливченко и др.: Русская философия. Энциклопедия. Под общ. ред. М. А. Маслина. Moskwa: Мир философии, 2020, s. 770–775. ISBN 978-5-9909860-9-1. (ros.).