Bulgaristan

Koordinatlar: 42°41′N, 25°16′E

Bulgaristan Република България Republika Bŭlgariya Bulgaristan Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan Съединението прави силата (Bulgarca) Bulgarca: Sıedinenieto pravi silata (Transkripsiyon) "Birlikten kuvvet doğar"
Millî marş Мила Родино (Bulgarca) Bulgarca: Mila Rodino (Transkripsiyon) "Sevgili Anavatan"
Başkent ve en büyük şehir	Sofya
Resmî dil(ler)	Bulgarca[1]
Resmi yazı sistemi	Kiril
Etnik gruplar (2021)[2]	%84,6 Bulgarlar %8,4 Türkler %4,4 Roman %2,6 diğer[not 1]
Demonim	Bulgar
Hükûmet	Üniter parlamenter cumhuriyet
• Cumhurbaşkanı Rumen Radev • Cumhurbaşkanı Yardımcısı Iliana Yotova • Başbakan Dimitar Glavçev (vekaleten) • Ulusal Meclis Başkanı Rosen Zhelyazkov
Yasama organı	Ulusal Meclis
Kuruluş tarihi
• Birinci Bulgar Devleti 681-1018 • İkinci Bulgar Devleti 1185-1396 • Bulgaristan Prensliği 3 Mart 1878 • Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlık 5 Ekim 1908 • Monarşinin kaldırılması 15 Eylül 1946 • Mevcut devlet şekli 15 Kasım 1990 • NATO üyeliği 29 Mart 2004 • Avrupa Birliği üyeliği 1 Ocak 2007
Yüzölçümü
• Kara	110.993,6[3] km2
• Su (%)	2,16[4]
Nüfus
• 2022 tahminî	6.447.710 (109.)
• Yoğunluk	63/km2 (154.)
GSYİH (SAGP)	2023 tahminî
• Toplam	$216,499 milyar[5] (73.)
• Kişi başına	$33.780[5] (55.)
GSYİH (nominal)	2023 tahminî
• Toplam	$103,099 milyar[5] (69.)
• Kişi başına	$16.086[5] (60.)
Gini (2022)	▼ 38.4[6] orta
İGE (2021)	0.796[7] yüksek · 68.
Para birimi	Leva (BGN)
Zaman dilimi	UTC+2 (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+3 (DAYS)
Tarih formatı	gg.aa.yyyy
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+359
İnternet alan adı	.bg
Resmî site gov.bg

Bulgaristan (Bulgarca: България) veya resmî adıyla Bulgaristan Cumhuriyeti (Bulgarca: Република България), Balkanlar'da yer alan ülke. Avrupa Birliği’ne tam üyedir.

Batıda Sırbistan ve Kuzey Makedonya, doğuda Karadeniz, kuzeyde Romanya, güneyde Yunanistan güneydoğuda Türkiye ile çevrilidir. 110.994 kilometrekarelik yüz ölçümüyle Avrupa'nın en büyük 16. ülkesidir. Balkan, Rodop ve Rila gibi dağlar yüzey şekillerini belirler. Rila Dağı üzerindeki Musala Zirvesi, Doğu Avrupa ve Balkanlar'ın en yüksek doruk noktasıdır. Kuzeydeki Tuna Ovası ve güneydeki Yukarı Trakya Ovası da Bulgaristan'ın alçak ve verimli bölgeleridir.

Günümüz Bulgaristan topraklarındaki en eski toplumlardan biri, MÖ 6.500 yılına uzanan Neolitik Karanovo kültürüdür. MÖ 6. ila 3. yüzyıllarda bölge Traklar, Persler, Keltler ve Antik Makedonlar arasında bir savaş alanıydı; MS 45 yılında Roma İmparatorluğu tarafından hakimiyet kurulması ile birlikte bölgede siyasi istikrar sağlandı.

Roma devletinin dağılmasından sonra çeşitli kavimlerin istilaları yeniden başladı. 6. yüzyılda, bu topraklara Ön Slavlar yerleşti. Yarı göçer bir halk olan Ön Bulgarlar, 7. yüzyılın sonlarında Balkanları fethettiler ve MS 681'de Birinci Bulgar İmparatorluğu'nu kurdular. Kurulan devlet Balkanların çoğuna egemen oldu ve Kiril alfabesini geliştirerek Slav kültürlerini önemli ölçüde etkiledi.

Birinci Bulgar İmparatorluğu, Bizans imparatoru II. Basil tarafından işgal edilip dağıldığı 11. yüzyılın başlarına kadar sürdü. 1185'teki başarılı bir Bulgar ayaklanması sonucunda İkinci Bulgar İmparatorluğu kuruldu ve II. İvan Asen (1218-1241) döneminde gücünün zirvesine ulaştı. Çok sayıda yıpratıcı savaş ve feodal çekişmeden sonra, imparatorluk 1396'da dağıldı ve yaklaşık beş yüzyıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu egemenliğinde kaldı.

93 Harbi, Üçüncü Bulgar Devleti ve günümüz Bulgaristan devletinin kurulmasına yol açtı. Bundan sonraki yıllarda komşuları ile yaşadığı sorunlar Bulgaristan'ın her iki dünya savaşında da Almanya ile yakınlaşmasına neden olmuştur.

Bulgaristan, 1946'da Sovyetler Birliği liderliğindeki Doğu Bloku'nun bir parçası olarak tek partili bir sosyalist devlet hâline geldi.

Aralık 1989'da iktidardaki Komünist Parti, 1989 Devrimleri sonucunda çok partili seçimlerin yapılmasına izin verdi ve bu da Bulgaristan'ın demokrasi ve piyasa ekonomisine geçişini sağlamış oldu.

Bulgaristan, 1991 yılında demokratik bir anayasanın kabul edilmesinden itibaren yüksek derecede siyasi, idari ve ekonomik merkeziyetçiliğe sahip 28 ilden oluşan bir üniter parlamenter cumhuriyet olmuştur.

Bulgaristan, İnsani Gelişme Endeksi'nde 56. sırada yer alan üst orta gelirli bir ekonomiye sahip gelişmekte olan bir ülkedir. Piyasa ekonomisi, Avrupa İç Piyasası'nın bir parçasıdır ve büyük ölçüde hizmet sektörü ve bunun ardından sanayi - özellikle makine yapımı ve madencilik - ve tarıma dayanmaktadır.

Yaygın yolsuzluk önemli bir sosyoekonomik sorundur; Bulgaristan, 2018'de Avrupa Birliği'nde en çok yolsuzluk yapılan ülke oldu.

Ülke, ayrıca nüfusun 1990'dan bu yana her yıl azalması sorunu nedeniyle demografik bir krizle karşı karşıya; en çok 1988'de yaklaşık dokuz milyonu gören ülke nüfusu şu anda tahminen yedi milyondur.

Bulgaristan, Avrupa Birliği, NATO ve Avrupa Konseyi üyesidir; aynı zamanda AGİT'in kurucu üyesidir ve üç kez Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde yer almıştır.

Etimoloji

Bulgaristan adı, Birinci Bulgar İmparatorluğu'nu kuran Türki kökenli bir boy olan Ön Bulgarlardan gelmektedir. Ön Bulgarların isimleri günümüzde hâlâ tam olarak aydınlatılamamıştır ve MS 4. yüzyıldan daha erken bir tarihe kadar izini sürmek zordur ancak muhtemelen Proto-Türkçe bulģha ("karıştırmak", "sallamak", "yerini değiştirmek") kelimesinden ve onun türevi olan bulgak ("isyan", "düzensizlik") kelimesinden türetilmiştir. Anlamı, "isyan etmek", "kışkırtmak" veya "bir düzensizlik durumu yaratmak" ve dolayısıyla "karışıklık çıkarıcılar" olarak genişletilebilir.

4. yüzyılda hem "karma bir ırk" hem de "baş belası" olarak tasvir edilen ve Çinliler tarafından "Beş Barbarlar" (Wu Hu) olarak adlandırılan göçer grubunun bir parçası olan Jieler gibi İç Asya'daki fonolojik olarak yakın isimlere sahip boy grupları da sıklıkla benzer isimlerle adlandırılmıştır.

Tarihçe

Bulgaristan'ın ilk sakinleri Hint-Avrupa kökenli bir kavim olan Traklardır. Milatla birlikte ülke önce Roma İmparatorluğu, sonra da Bizans İmparatorluğu egemenliğine girer.^{[kaynak belirtilmeli]}

Bizans İmparatorluğu yıkılıncaya değin Bizans ile savaşıp hâkimiyet alanlarını genişleten Bulgarlar, 1018-1186 yılları arasında yeniden Bizans İmparatorluğu'nun egemenliğine girdi.

Osmanlı yönetimi

14. yüzyılda Türklerin Rumeli'ye çıkmasından sonra bağımsızlıklarını yitirerek Osmanlı Devleti'nin egemenliğine girmişlerdir.

Osmanlı Devleti'nin gerilemeye başlaması ve Çarlık Rusyası'nın da desteğiyle, Balkanların tümünde olduğu gibi Bulgaristan'da da ulusal kurtuluş hareketi alevlenmiş, 93 Harbi'nden yenilgiyle çıkan Osmanlı Devleti, Bulgaristan'ı 3 Mart 1878 tarihinde içişlerinde bağımsız bir Prenslik olarak, 5 Ekim 1908 tarihinde ise tam bağımsız Çarlık olarak tanımıştır.

I. Dünya Savaşı'nda Osmanlılarla aynı cephede savaşa katılan Bulgaristan, II. Dünya Savaşı'na da Almanya saflarında katılarak her iki savaştan da yenilgiyle çıkmıştır.

II. Dünya Savaşı'nın ardından Balkanlar'da ilerleyen Sovyet ordusunun da yardımıyla Georgi Dimitrov önderliğinde sosyalist rejime geçen ülke, soğuk savaş yıllarında Varşova Paktı'nın üyesi olarak kalmıştır.

Doğu Bloku'nun çözülmesiyle 1990 yılında sosyalist rejimin yıkıldığı Bulgaristan, komşusu Türkiye ile olan ilişkilerini oldukça olumlu bir temele oturtmuştur.

Ülke 1 Ocak 2007 tarihinde Avrupa Birliği'ne katılmıştır.

Politika

Bulgaristan parlamenter demokrasi ile yönetilen bir cumhuriyettir. Seçimler Merkez Seçim Komisyonu tarafından denetlenir ve düzenlenir. Siyasi partiler doğrudan halk oylamasıyla meclisteki 240 sandalye için yarışırlar. Ulusal Meclis yasaları çıkarma, bütçeyi onaylama, cumhurbaşkanlığı seçimini düzenleme, hükûmeti oylama ve görevden alma, savaş ilan etme, askerî birliklerini yurt dışına gönderen tezkereyi çıkarabilme ve uluslararası sözleşmeleri onaylama yetkisine sahiptir.

13 Kasım 2016'da yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini Bulgar Sosyalist Partisi ve koalisyon ortakları tarafından desteklenen Rumen Radev %59,37 oyla kazandı.

2017 Parlamento Seçimleri

24 Mart 2017'de Bulgaristan Ulusal Meclisi'nin 240 üyesini belirlemek için yapılan seçimde çok sayıda parti yarıştı. En az 4, en fazla 16 milletvekili çıkaran 31 seçim bölgesinde yarışan partiler %4 seçim barajını da aşmak zorundadırlar. %54,07 oranında katılımın olduğu seçimlerde 5 parti barajı geçerek meclise girmeyi başarabildi.

Parti	Oy	%	Sandalye	+/–
GERB	1.147.292	32,65	95	+11
Bulgaristan Sosyalist Partisi	955.490	27,19	80	+41
Yurtseverler Birliği	318.513	9,07	27	−3
Hak ve Özgürlükler Hareketi	315.976	8,99	26	−12
Volya	145.637	4,15	12	New
Reformist Bloc	107.407	3,06	0	−23
Yes, Bulgaria!	101.177	2,88	0	0
DOST	100.479	2,86	0	New
New Republic	86.984	2,48	0	New
ABV–Movement 21	54.412	1,55	0	−11
Revival	37.896	1,08	0	New
Yeşiller partisi	10.159	0,29	0	0
Bulgar Baharı	9.232	0,26	0	Yeni
Bulgaristan İleri Hareketi	6.644	0,19	0	Yeni
Coalition of the Dissatisfied	5.945	0,17	0	Yeni
Eşit Halk Modeli için Hareket	4.989	0,14	0	Yeni
Bulgaristan Milli Birliği	3.921	0,11	0	Yeni
Bulgarian Democratic Centre	3.130	0,09	0	Yeni
WHO–BL–ZP	2.916	0,08	0	0
Milli Cunhuriyetçi Parti	2.325	0,07	0	Yeni
Bağımsızlar	5.116	0,15	0	0
Yukarıdakilerin hiçbiri	87.850	2,50	–	–
Geçersiz/boş oylar	169.009	–	–	–
Toplam	3.682.499	100	240	0
Kayıtlı seçmenler/turnout	7.004.358	52,57	–	–
Source: CIK 31 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Coğrafya

Koca Balkan Dağları (Stara Planina) Bulgaristan'ı kuzeyde Tuna platosu, güneyde ise Trakya platosu olarak kabaca iki coğrafi bölgeye ayırır.^[8] Oldukça dağlık bir coğrafyaya sahip olan güney Bulgaristan'da Rodop ve Rila sıradağları yer alır.^[8] Ülkenin ve Balkanların en yüksek zirvesi olan 2.925 metre rakımlı Musala Dağı da burada bulunmaktadır.^[8]

Ülkenin en önemli ırmağı olan Tuna Nehri, aynı zamanda Romanya-Bulgaristan sınırının çok büyük bir kısmını oluşturur.^[8]

Bulgaristan sınırları içerisinde doğup, Yunanistan-Türkiye sınırını oluşturarak Ege Denizi'ne dökülen Meriç (Марица) ve Sofya yakınlarında doğup ülkenin güneybatısından geçerek Yunanistan'dan Ege Denizine dökülen Struma ırmakları, ülkenin başlıca ırmakları arasında gösterilir.^[8]

İller

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

Blagoevgrad

Burgaz

Dobriç

Gabrova

Hasköy

Kırcaali

Köstendil

Lofça

Montana

Pazarcık

Pernik

Plevne

Filibe

Razgrad

Rusçuk

Şumnu

Silistre

Sliven

Smolyan

Sofya

Sofya

Eski Zağra

Eski Cuma

Varna

Veliko Tırnovo

Vidin

İvraca

Yanbolu

Karadeniz

Tuna

Kuzey
Makedonya

Yunanistan

Romanya

Sırbistan

Türkiye

g t d Bulgaristan büyük şehir ve merkezleri 2011 İstatistik Kurumu 2011 Sayımı[9]
	Sıra	Şehir ismi	İl	Nüfus	Sıra	Şehir ismi	İl	Nüfus
Sofya Filibe	1	Sofya	Sofya-Başkent	1.204.685	11	Pernik	Pernik	80.191	Varna Burgaz
	2	Filibe	Filibe	338.153	12	Haskovo	Hasköy	76.397
	3	Varna	Varna	334.870	13	Yanbolu	Yambol	74.132
	4	Burgaz	Burgaz	200.271	14	Pazarcık	Pazarcık	71.979
	5	Rusçuk	Rusçuk	149.642	15	Blagoevgrad	Blagoevgrad	70.881
	6	Eski Zağra	Eski Zağra	138.272	16	Tırnovo	Tırnovo	68.783
	7	Plevne	Plevne	106.954	17	İvraca	İvraca	60.692
	8	Sliven	İslimiye	91.620	18	Gabrovo	Gabrova	58.950
	9	Dobriç	Dobriç	91.030	19	Asenovgrad	Filibe	50.846
	10	Şumnu	Şumnu	80.855	20	Vidin	Vidin	48.071

1. Yukarı Cuma 2. Burgaz 3. Şumnu 4. Dobriç 5. Gabrova 6. Kırcaali 7. Hasköy 8. Köstendil

9. Lofça 10. Montana 11. Pazarcık 12. Pernik 13. Plevne 14. Filibe 15. Razgrad

16. Rusçuk 17. Silistre 18. İslimiye 19. Paşmaklı 20. Sofya (Başkent) 21. Sofya

22. Eski Zağra 23. Eski Cuma 24. Varna 25. Tırnova 26. Vidin 27. Vratsa 28. Yambol

Nüfus dağılımı

31.12.2022 itibarıyla 'National Statistical Institute' tarafından yayınlanan verilere göre Bulgaristan nüfusu 6.447.710 kişi olarak belirtilmiş olup illere göre nüfus dağılımı aşağıdaki gibidir;

Sofya	1.572.186		Ruse	189.623		Yambol	107.379
Filibe	631.516		Sliven	170.583		Razgrad	101.107
Varna	430.847		Shumen	149.628		Targovishte	96.201
Burgaz	378.596		Vratsa	148.874		Gabrovo	95.957
Stara Zagora	291.852		Dobrich	147.208		Silistre	95.614
Blagoevgrad	288.161		Kardzhali	142.508		Smolyan	93.354
Pazarcık	226.209		Montana	116.172		Vidin	72.754
Plevne	220.346		Lovech	113.356
Haskovo	207.439		Pernik	111.746
Veliko Tarnovo	204.033		Kyustendil	108.703

Ekonomi

İhracat ve İthalat

1990'a değin devlet yönetiminde sosyalist ekonominin hâkim olduğu ülke, Doğu Bloğu'nun çözülmesi sonucu Sovyet pazarını kaybetmesi ve kapitalist ekonomiye eklemlenme sorunları nedeniyle 90'lı yıllar boyunca millî gelirin %70'e yakın küçüldüğü çok ağır bir ekonomik bunalım yaşamıştır. Bulgar ekonomisi, 90'lı yılların sonundan itibaren toparlanma sürecinde ve Avrupa ülkeler arası en hızlı büyüyen ekonomileri arasındadır.

Ekonomi ile ilgili bazı istatistik veriler şöyledir: Millî gelir (2001): $16,5 milyar, kişi başına düşen millî gelir: $3.500, devlet borçları: $10 milyar, devlet gelirleri (2000): $6,4 milyar, devlet giderleri (2000): $4,4 milyar, enflasyon (2001): %3, ekonominin sektörlere göre dağılımı (2001): hizmet: %57, endüstri: %29, tarım: %14.

Çöken eski sistemin yerine, yeni sistemin yerleşmesinin sancılarını yaşayan Bulgaristan, Polonya ve Rusya gibi şok ekonomik paketler uygulamadı. Daha muhafazakâr bir ekonomik reform paketleri uyguladı.

2004 itibarı ile NATO üyesi olan Bulgaristan 1 Ocak 2007'de de AB'nin tam üyesi olmuştur.

Bilim ve teknoloji

2018 yılında Araştırma ve geliştirmeye yapılan harcamalar GSYİH'nın %0,78'ini oluşturmakta^[10] ve kamu Ar-Ge finansmanının büyük kısmı Bulgar Bilimler Akademisi'ne (BAS) gitti.^[11]

Özel şirketler, Ar-Ge harcamalarının %73'ünden fazlasını oluşturuyordu ve 2015 yılında Bulgaristan'daki 22.000 araştırmacının %42'sini istihdam etti.^[12] Aynı yıl Bulgaristan, Bloomberg İnovasyon Endeksi'nde 50 ülke arasında 39'uncu sırada yer aldı; en yüksek puan eğitimde (24'üncü), en düşük puan ise katma değerli imalatta (48'inci) oldu.^[13] Bulgaristan, 2023 Küresel İnovasyon Endeksi'nde 38. sırada yer aldı.^[14] 1990'dan bu yana hükûmetin araştırmaya yönelik kronik yetersiz yatırımı, bilim ve mühendislik alanındaki birçok profesyonelin Bulgaristan'ı terk etmesine neden oldu.^[15]

Finansman eksikliğine rağmen kimya, malzeme bilimi ve fizik alanındaki araştırmalar güçlü olmaya devam etmektedir.^[11]

Antarktika araştırmaları, Batı Antarktika'daki Livingston Adası'ndaki Aziz Kliment Ohridski Üssü aracılığıyla aktif olarak yürütülmektedir.^[16][17]

Bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) sektörü ekonomik çıktının yüzde üçünü oluşturmakta ve 40.000^[18] ila 51.000 yazılım mühendisini istihdam etmektedir.^[19]

Bulgaristan, COMECON bilgi işlem teknolojisi üretimindeki kilit rolü nedeniyle Sovyet döneminde "Komünist Silikon Vadisi" olarak biliniyordu.^[20] Komünist hükûmetin okullarda bilgisayar ve BT becerilerini öğretmeye yönelik ortak çabası da dolaylı olarak Bulgaristan'ı 1980'lerde ve 90'larda bilgisayar virüslerinin önemli bir kaynağı haline getirdi.^[21] Ülke, yüksek performanslı bilgi işlem alanında bölgesel bir liderdir: Güneydoğu Avrupa'nın en güçlü süper bilgisayarı olan Avitohol 'u işletmektedir ve sekiz petabayt ölçeğindeki EuroHPC süper bilgisayarından birine ev sahipliği yapacaktır.^[22][23]

Demografi

Etnik Gruplar

Bulgarlar	Türkler	Romanlar	Diğer	Bilinmeyen
%76,9	%8	%4,4	%0,7	%10

Konuşulan Diller

Bulgarca	Türkçe	Romanca	Diğer	Bilinmeyen
%76,8	%8,2	%3,8	%0,7	%10,5

Bulgaristan'ın uyruk grubuna göre nüfusu 1965-2011

Milliyet	Nüfus sayımı 1965		Nüfus sayımı 1975		Nüfus sayımı 1985		Nüfus sayımı 1992		Nüfus sayımı 2001		Nüfus sayımı 2011
	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	% /%
Bulgarlar	7,231,243	87.9	7,930,024	90.9	~ 8,000,000	~ 89.0	7,271,185	85.7	6,655,210	83.9	5,664,624	84.9 / 76.9
Türkler	780,928	9.5	730,728	8.4	~ 800,000	~ 9.0	800,052	9.4	746,664	9.4	588,318	8.8 / 8.0
Çingeneler	148,874	1.8					313,396	3.7	370,908	4.7	325,343	4.9 / 4.4
Ruslar	10,815	0.1					17,139	0.2	15,595	0.2	9,978	0.1
Ermeniler	20,282	0.2	14,526	0.2			13,677	0.2	10,832	0.1	6,552	0.1
Rumenler							5,159	0.1	10,566	0.1	3,684	0.1
Sarakatsani							5,144	0.1	4,107	0.1	2,556	0.0
Ukraynalılar							1,864	0.0	2,489	0.0	1,789	0.0
Makedonlar	9,632	0.1					10,803	0.1	5,071	0.1	1,654	0.0
Yunanlar	8,241	0.1					4,930	0.1	3,408	0.0	1,379	0.0
Yahudiler	5,108	0.1					3,461	0.0	1,363	0.0	1,162	0.0
Romenler							2,491	0.0	1,088	0.0	891	0.0
Tatarlar	6,430	0.1	5,963	0.1			4,515	0.1	1,803	0.0
Gagavuzlar							1,478	0.0	540	0.0	40	0.0
Diğer					~ 150,000	~ 2.0	23,542	0.3	12,342	0.2	19,659	0.3
Bilinmeyen	0		0				8,481	0.1	86,915	1.1	736,981	10.01
Toplam	8,227,966		8,727,771		8,948,649		8,487,317		7,932,984		7,364,570

2021^[24] verilerine göre Bulgaristan'ın nüfusu 6,898,947'dir

Sağlık

Yüksek ölüm oranları, yaşlanan nüfus, yoksulluk riski altında olan çok sayıda insan ve zayıf bir sağlık sistemi birleşiminden kaynaklanır.^[25] Ölümlerin %80'inden fazlası kanser ve kardiyovasküler durumlarnedeniyledir. Bunların neredeyse beşte biri önlenebilir.^[26]

Her ne kadar Bulgaristan'da sağlık hizmetleri nominal olarak evrensel olsa da,^[27] cepten yapılan harcamalar tüm sağlık harcamalarının neredeyse yarısını oluşturur ve bu ise tıbbi bakıma erişimi önemli ölçüde sınırlar.^[28]

Bakım sunumunu aksatan diğer sorunlar, düşük ücretler nedeniyle doktorların göç etmesi, bölgesel hastanelerin yetersiz personel ve donanımlı olmaması, arz sıkıntısı ve sigortalılara yönelik temel hizmet paketinde sık sık yapılan değişikliklerdir.^[29][30]

2018 Bloomberg Sağlık Hizmetleri Verimlilik Endeksi, Bulgaristan'ı 56 ülke arasında sonuncu olarak sıraladı.^[31]

Ortalama yaşam beklentisi 74,8 yıldır; AB ortalaması 80,99 ve dünya ortalaması ise 72,38'dir.^[32][33]

Din

Bulgaristan vatandaşlarının büyük oranı Ortodoks Hristiyan'dır. 2011 tarihindeki kişi sayımında Bulgar Ortodoks Kilisesi'ne bağlı 4.374.135 kişi (Nüfusun %59,4'ü), Katolik 48.945 kişi (Nüfusun %0,7'si), Protestan 64.476 kişi (Nüfusun %0,9'u), Müslüman 577.139 kişi (Nüfusun %7,9'u), diğer dinlere mensup 11.444 kişi (Nüfusun %0,1'i), dinsiz 682.162 kişi (Nüfusun %9,3'ü) ve soruya cevap vermeyen 1.606.269 kişi (Nüfusun %21,8'i) kaydedilmiştir.^[34]

4 Aralık 1992'de yapılan kişi sayımında ilk kez Alevîler ayrı bir öbek olarak sayılmış ve 83.537 kişi kendini Alevî olarak tanıtmıştır.^[35]

Etnik yapı

Nüfus, etnik açıdan 6.655.210 Bulgar (%83,9),: 747.000 Türk (%9,4), 370.908 Roman (%4,7), 15.595 Rus, 10.832 Ermeni, 10.566 Ulah, 5.071 Makedon, 3.408 Yunan, 2.489 Ukraynalı, 1.363 Yahudi ve 1.088 Rumen bireyden oluşur. Diğer gruplara ait 18.792 kişi mevcuttur.^[36] 131.531 kişi kendilerini Müslüman Bulgar (Pomak) ilan etmiştir.^[37]

Kültür

Çağdaş Bulgar kültürü Trak, Slav ve Ön Bulgar kültürünün bir karışımı olsa da Yunan, Roma, Osmanlı ve Kelt kültüründen de etkilenmiştir.^[38]

Trak eserleri pek çok lahit ve altın hazineyi içerir.

Ülkenin sınırları Roma İmparatorluğu'nun Moesia, Trakya ve Makedonya eyaletlerini içerir ve pek çok arkeolojik keşif Roma dönemine dayanır, buna rağmen Antik Bulgarlar da müzik ve erken dönem mimaride etki bırakmışlardır.

Birinci ve İkinci Bulgar İmparatorlukları Slav kültürü egemenliği altındaydı ve Preslav, Ohri Edebiyat okulları sayesinde Doğu Ortodoks Slav dünyasında edebi ve kültürel anlamda büyük bir iz bıraktılar. Doğu Avrupa ve Asya'da pek çok ülkede kullanılan Kiril alfabesi bu edebiyat okullarında şekillendi.^[39]

Büyük öneme sahip bir tarihsel kalıntı, Varna Nekropolü'nden çıkarılmış ve MÖ 5. binyıldan kalmış olan, dünyanın en eki işlenmiş altın hazinesidir.^[41][42]

Müzik

Küçüklüğüne karşın yüzyılı aşkın bir süredir yapılan on binlerce derlemesiyle bölgesel farkları, halk çalgılarının çeşitliliği ve çok sayıda dahi müzisyeni ile inanılmaz bir hazinedir.

Hristiyanlık öncesi Pagan geleneklerin ve arkaik şarkı formlarının hala capcanlı ayakta durduğu ülkede şarkı söylemede kadınlar açıkça öndeler. Ülkenin Orta Çağ'a kadar uzanan bir müzik tarihi vardır. Joan Kukuzel (c. 1280-1360), Orta Çağ Avrupası'nın bilinen en eski bestecilerinden biridir.

Zengin dans geleneği pek çok otantik toplulukça korunup dünyanın pek çok ülkesine taşınmaktadır. Ulusal halk müziği ayırt edilebilen bir sese sahiptir ve çeşitli geleneksel müzik aletleri kullanır, bunların arasında gıdulka, gayda, kaval ve davul vardır. Bulgar Devlet Televizyonu Kadın Ses Korosu, en başarılı halk müziği topluluklarından biridir ve 1960'ta Grammy Ödülü almıştır.

Halk müziği icralarında genellikle erkekler çalar, kadınlar söyler. Bulgar folklorunda kadınların kendi aralarında söyledikleri "sedenka" şarkılarının ve çalışırken ya da çalışmanın ardından söylenen hasat şarkılarının büyük bir önemi vardır. Bunun dışında ağırlıklı olarak Osmanlı yönetimi yıllarıyla bağlantılı çete şarkılarında da bol miktarda rastlanır.

Rodop ve Pirin dağlarında yaşayan Pomaklar bugün geleneklerini korumaya gayret etmektedirler. Orta Rodoplarda yaşayan Pomakların müziğinde gayda ve kaval ağırlıklı bir önem taşır.

Mesta ve Pirin bölgesi pomaklarının müziğine ise daha geniş bir enstrüman yelpazesi eşlik eder. Ancak her iki durumda da temel unsur gaydadır. Dağlık Rodop bölgesinin halk müziği geleneği diğer bölgelerden farklıdır. Şarkı ve dansların hemen hepsine Rodoplar'a özgü, Bulgaristan'daki en büyük boy gayda olan "kabagayda" eşlik eder. Yine şarkı ve danslarda Rodoplar dışında görülmeyen pentatonik gam görülür. Yiğitlik temasının en yaygın olduğu bölge burasıdır. Erkek şarkıcılardaki heybetli ve davudi söyleme özelliği dikkat çeker. 100 Kabagayda Topluluğu her yaz hala Rodop dağlarını büyülü tınılarıyla doldurmaktadır. Şarkıcılar Georgi Čilingirov, Rumen Rodopski ve Valja Balkanska Bulgaristan dışında da iyi tanınmaktalar.

Mutfak

Bulgar mutfağı diğer Balkan ülkelerine benzer ve güçlü Türk ve Yunan etkileri gösterir.^[43]

Yoğurt, lukanka, Baniçka, shopska salatası, Lütenitsa ve Kozunak en bilinen yöresel yiyecekler arasındadır. Kültürel olarak çok çeşitli salatalar tercih edildiğinden et tüketimi Avrupa ortalamasının altındadır.^[43]

Bulgaristan 1989 yılına kadar dünyanın en büyük ikinci şarap ihracatçısıydı ancak o zamandan beri bu konumunu kaybetti.^[44][45] 2016 hasadı 128 milyon litre şarap verdi ve bunun 62 milyonu ağırlıklı olarak Romanya, Polonya ve Rusya'ya ihraç edildi.^[46] Mavrud, Rubin, Siroka Melniska, Dimiat ve Cherven Misketi, Bulgar şarabı'nda kullanılan tipik üzümlerdir.^[47]

Rakı, 14. yüzyıl kadar erken Bulgaristan'da tüketilen geleneksel bir meyve brendi’sidir.^[48]

Notlar

Kaynakça

• Каталог и албума на банкнотите в България 21 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Ayrıca bakınız

• Bulgaristan'daki Türkler
• Bulgaristan Bağımsızlık Bildirgesi

Dış bağlantılar

• Bulgaristan resmî sitesi 10 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.