Zamek w Ząbkowicach Śląskich

Zamek w Ząbkowicach Śląskich

(niem.) Schloss Frankenstein

nr rej. A/5146/482 z 7.05.1958[1]
Zamek, październik 2023 r.
Państwo	Polska
Miejscowość	Ząbkowice Śląskie
Architekt	Bernard świdnicki
Ukończenie budowy	XIV w.
Ważniejsze przebudowy	1532 r.
Położenie na mapie Ząbkowic Śląskich Zamek w Ząbkowicach Śląskich
Położenie na mapie Polski Zamek w Ząbkowicach Śląskich
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Zamek w Ząbkowicach Śląskich
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego Zamek w Ząbkowicach Śląskich
Położenie na mapie gminy Ząbkowice Śląskie Zamek w Ząbkowicach Śląskich
50°35′12″N 16°48′27″E/50,586667 16,807500
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zamek w Ząbkowicach Śląskich – zabytkowy zamek^[2], renesansowa budowla obronna w Ząbkowicach Śląskich w województwie dolnośląskim, wzniesiona w latach 1522–1532 na miejscu gotyckiego zamku obronnego. Obecnie są to zachowane ruiny udostępnione do zwiedzania.

Historia

Pierwotny zamek gotycki został zbudowany w XIV wieku^[3]. Najstarsze zapiski o warowni w Ząbkowicach pochodzą z 1321 r.^[3]. W 1335 przetrwał oblężenie czeskich wojsk, jednak już w następnym roku został zastawiony Luksemburgom przez Bolka II, a ostatecznie sprzedany wraz z miastem przez syna Bolka – Mikołaja Małego^[3]. W czasie wojen husyckich został zniszczony, po czym już przez nowych właścicieli zmodernizowany i umocniony^[3]. W połowie XV stulecia stał się własnością synów króla czeskiego Jerzego z Podiebradów. Zaatakowany przez mieszczan wrocławskich, świdnickich i nyskich został w 1468 uszkodzony^[3]. W 1489 oblegany był przez króla węgierskiego Macieja Korwina. Zdobyty po kilkumiesięcznym oblężeniu, dopiero po sprowadzeniu ciężkiego działa ze Świdnicy^[4], pozostał jednak w jego posiadaniu tylko do roku 1490^[3].

W latach 1522 (lub 1524)–1532 Karol I, książę ziębicki, rozebrał częściowo pozostałe mury i zbudował zamek w stylu renesansowym^[3]. Nowa rezydencja zawierała w sobie pozostałości starej warowni, co można zaobserwować na południowej ścianie zrujnowanego obecnie zamku. Wybrzuszenie na tej ścianie stanowi linię murów dawnej gotyckiej budowli. Projektantem tego obiektu z dobrze zamaskowanym systemem obronnym był znany już wówczas czeski architekt i budowniczy Benedykt Rejt. Dalszą rozbudowę zamku przerwały śmierć Rejta (w 1534 lub 1536 r.) oraz zaczynający się kryzys finansowy Podiebradów^[4].

W 1646 r., w końcowym okresie wojny trzydziestoletniej, zniszczeniu uległy basteje i niektóre partie mieszkalne. Wprawdzie na początku XVIII w. poważnej, ale niedokończonej odbudowy dokonał książę H. J. Auersperg^[4], ale po oblężeniach, szturmach i zniszczeniach w następnych wiekach zamek został ostatecznie opuszczony w 1728. Stan jego jeszcze pogorszył pożar z 1784 roku, po którym obiekt popadł w ruinę.

W okresie międzywojennym na zamku działało muzeum regionalne i schronisko turystyczne.

Po II wojnie światowej pierwsze, niewielkie prace zabezpieczające w ruinach przeprowadzono w latach 1958-1961^[4]. W grudniu 2013 r. zakończył się II etap prac remontowych, obejmujących zabezpieczenie korony murów skrzydła wschodniego i południowego oraz zabezpieczenie południowo-wschodniej bastei. Obecnie jest utrzymywany i konserwowany jako tzw. trwała ruina^[3].

Architektura

Zamek jest budowlą o czterech dwupiętrowych skrzydłach, ustawionych w regularny czworobok^[4]. Obronę murów można było prowadzić flankowym ostrzałem dzięki dwóm narożnym, trójkondygnacyjnym bastejom umiejscowionym po przekątnej^[3]. Pomieszczenia mieszkalne, oświetlone zewnętrznymi oknami, znajdowały się na wyższych piętrach. Szczyty murów miały dekoracyjną attykę, która osłaniała posterunki straży, a jej okienka były strzelnicami^[3]. Nad głównym wjazdem na dziedziniec, od wschodniej strony, była umieszczona tarcza herbowa fundatora zamku, a poza tym nie było tam żadnych dekoracji^[3]. Surowy portal z ciosanego kamienia zakończony ostrołukiem nawiązywał do gotyku. Nad bramą wznosiła się wysoka wieża zakończona attyką. Obok znajdowała się nieco węższa furtka dla pieszych. Nad wejściem umieszczono dodatkowe stanowisko straży z otworem strzelniczym. Oprócz wieży bramnej była jeszcze mała kolista wieżyczka po północno-wschodniej stronie murów^[3]. Przy książęcym, wschodnim skrzydle na dziedzińcu zamku zachowały się ślady renesansowych krużganków, obok wawelskich i brzeskich najwcześniejszych na terenie Polski^[4].

Galeria

Przypisy

Bibliografia

• Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, ISBN 978-83-89102-63-8
• Ząbkowice Śląskie, Ruina zamku książęcego [dostęp: 22 listopada 2008]
• Tomasz Jurasz, Zamki i ich tajemnice, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1972

Linki zewnętrzne

• Galeria współczesnych zdjęć zamku – XII.2013. zabkowiceslaskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-21)].
• Galeria zdjęć archiwalnych przedstawiających ruiny zamku – 2004 r.