Pika

Ten artykuł dotyczy broni drzewcowej. Zobacz też: pika – tkanina.

Pika (spisa^[1]) – dawna długa broń drzewcowa piechoty, w postaci zakończonego niewielkim grotem drzewca o długości do 5,5-6 metrów, stosowana przeciw szykom pieszym i kawalerii.

Używana powszechnie na obszarze europejskim od początku XV do początku XVIII stulecia. Była bronią o zróżnicowanej długości w zależności od okresu i zastosowania: pika piechoty szwajcarskiej w XV-XVII wieku mierzyła 5 metrów, niemieckich lancknechtów z XVI w. – 4,5 m; krótsze, ale opatrzone ozdobnymi grotami stanowiły przede wszystkim oznakę godności (oficerskiej, podoficerskiej)^[2].

Pika piechoty

Podczas bitwy XVI-XVII-wieczni pikinierzy byli na ogół zgrupowani w zwarte czworoboki, co zapewniało skuteczność ich działania; wyposażano też w rapiery (szpady) lub inną krótką broń białą, ze względu na nieprzydatność piki w starciu bezpośrednim. Po wynalezieniu muszkietu stali się osłoną dla formacji piechoty wyposażonej w broń palną.

Piki były w powszechnym użytku od średniowiecza niemal do końca XVII wieku. W następnym stuleciu zwiększony zasięg i skuteczność ognia muszkietów z zamkiem skałkowym oraz artylerii (wraz z wprowadzeniem na wyposażenie piechoty bagnetów) spowodowały, że piki straciły swą użyteczność i w XVIII wieku zniknęły z pól bitewnych.

W późniejszych czasach były wykorzystywane w boju przez Polaków podczas powstania styczniowego. Wobec niedostatku przekuwanych na sztorc kos bojowych w oddziałach kosynierów, zaopatrywano je też w piki (np. w obozie w Ojcowie w lutym 1863), tworząc kompanie i bataliony; powstańczy pikinierzy uczestniczyli m.in. w bitwie pod Miechowem^[3].

Spisa kozacka

Była odmianą piki charakterystyczną dla wojsk kozackich, bronią typową dla ich piechoty, a później dla jazdy. W dawnej Rzeczypospolitej początkowo szeroko stosowana w obronie przez zaporoską piechotę. Używana od XVI do XIX wieku, miała od piki piechoty znacznie krótsze drzewce zakończone liściowatym grotem; w kawalerii pozbawiona była proporczyka^[4], będąc jednak wyposażona (podobnie jak lanca ułańska) w rzemienny temblak.

O praktycznym stosowaniu tej broni Kitowicz w Opisie obyczajów za panowania Augusta III pisze: „Dzidy, po rusku spisy zwane, hajducy mieli krótkie, nad cztery łokcie nie dłuższe, grotem ostrym żelaznym z obu stron opatrzone. Bronią tą hultajstwo dziwnie zręcznie i daleko lepiej od Polaków szermować umiało”^[5].

Zobacz też

• darda

Przypisy

Zobacz hasło pika w Wikisłowniku

Bibliografia

• Włodzimierz Kwaśniewicz: Leksykon broni białej i miotającej. Warszawa: Bellona, 2003, s. 186–187
• Wojsko, wojna, broń. Leksykon PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13506-9.brak strony w książce
• Wielka encyklopedia PWN. T. 25. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 430
• Mała encyklopedia wojskowa. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1970, s. 617